Η Ψωροκώσταινα – Σύμβολο του αγνού πατριωτισμού

Ο όρος “Ψωροκώσταινα”, ο οποίος χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα με την αρνητική χροιά που περικλείει για να περιγράψει την ένδεια και την κακομοιριά του ελληνικού κράτους, ειδικά μάλιστα σε παλιότερες περιόδους που κυριαρχούσε η φτώχεια και η μιζέρια. Συχνά χρησιμοποιούμε τον όρο χωρίς να δίνουμε σημασία πώς προέκυψε αυτός και τι πραγματικά συμβολίζει.

Ψωροκώσταινα, λοιπόν, αποκαλούσαν την Πανωραία Χατζηκώστα ή Χατζηκώσταινα και αυτός ήταν ο όρος που αντιστοιχούσε στο παρωνύμιο (παρατσούκλι) που της είχαν κολλήσει. Το πρώτο συνθετικό της λέξης (“ΨαρΟ” ήταν αρχικά και όχι “Ψωρο”) υποδηλώνει τον τόπο όπου της αποδόθηκε το παρωνύμιο, τα Ψαρά, και το δεύτερο συνθετικό, (Κώσταινα), απλά δηλώνει ότι ήταν σύζυγος του Κώστα, κάτι που συνηθιζόταν εκείνο τον καιρό, ν΄ αποκαλούν δηλαδή τις γυναίκες με το όνομα του συζύγου τους προσαρμόζοντάς του την κατάληξη στο θηλυκό γένος.

Η Πανωραία Χατζηκώστα, λοιπόν, καταγόταν από αρχοντική οικογένεια των Κυδωνιών (Αϊβαλί). Σύζυγός ήταν ο πάμπλουτος έμπορος Κώστας Αϊβαλιώτης. Η Πανωραία φημιζόταν όχι μόνο για τα πλούτη του άνδρα της μα και για τα πολλά δικά της κι ακόμα για την ομορφιά της. Όλα όμως άλλαξαν για την ευκατάστατη οικογένεια της Πανωραίας όταν ο τουρκικός στρατός, κατά την καταστροφή του Αϊβαλιού στις 2 Ιουνίου 1821, πυρπόλησε το σπίτι της και κατέσφαξε μπροστά στα μάτια της τον άντρα της και τα πέντε παιδιά της. Μια καταστροφή, η οποία ήρθε ως εκδίκηση των Τούρκων για την πυρπόληση τουρκικού δίκροτου στις 27 Μαΐου στην Ερεσό.

Κατά καλή της τύχη ένας ναύτης την βοήθησε και μαζί με άλλους την ανέβασε σε ένα καράβι που ξεμπάρκαρε στα Ψαρά. Εκεί αναγνωρίστηκε από τον ομοιοπαθή της Βενιαμίν τον Λέσβιο, την προστάτεψε και τον ακολούθησε στην Πελοπόννησο. Στο Ναύπλιο, ο Βενιαμίν παρέδιδε μαθήματα για να ζήσει και η Πανωραία, για να ζήσει, άρχισε να ξενοπλένει και αργότερα, με σαλεμένα σχεδόν τα λογικά της, ζητιάνευε στους δρόμους του Ναυπλίου. Είχε μαζέψει μάλιστα γύρω της μάλιστα πολλά ορφανά του πολέμου τα οποία τα περιέθαλπε με τα ελάχιστα έσοδα που της απέφερε η δουλειά της και η ζητιανιά.

Τα χαμίνια της παραλίας όμως την έπαιρναν στο κατόπι και τη φώναζαν Ψωροκώσταινα. Το 1826 και ενώ μαινόταν η πολιορκία το Μεσολογγίου από τον Ιμπραήμ, διενεργήθηκε έρανος στην κεντρική πλατεία του Ναυπλίου για την ενίσχυση των αποκλεισμένων μαχητών. Οι υπεύθυνοι μάταια ζητούσαν από τον πολύπαθο λαό να βάλει το χέρι στην τσέπη. Η φτώχεια και η εξαθλίωση ήταν συγκάτοικος σε κάθε ελληνικό σπίτι.

Τότε, και ενώ κανένας δεν πλησίαζε το τραπέζι όπου γινόταν ο έρανος, η φτωχότερη όλων, η χήρα Χατζηκώσταινα, βγάζει το ασημένιο δαχτυλίδι που φορούσε στο δάχτυλό της και μαζί με ένα γρόσι που είχε στην τσέπη της, το ακουμπά πάνω στο τραπέζι της ερανικής επιτροπής και λέει: «Δεν έχω τίποτα άλλο από αυτό το ασημένιο δαχτυλίδι κι αυτό το γρόσι. Αυτά τα τιποτένια προσφέρω στο μαρτυρικό Μεσολόγγι».

Ύστερα από αυτή την απρόσμενη χειρονομία, κάποιος από το πλήθος φώναξε: «Για δείτε, η πλύστρα η Ψωροκώσταινα πρώτη πρόσφερε τον οβολό της.»

Κι αμέσως το φιλότιμο πήρε και έδωσε. Βροχή πέφταν πάνω στο τραπέζι λίρες, γρόσια και ασημικά. Αυτή ήταν η συνέχεια της φτωχής προσφοράς της πλύστρας Χατζηκώσταινας, που από εκείνη τη στιγμή απαθανατίστηκε με το παρατσούκλι «Ψωροκώσταινα». Και το παρανόμι αυτό κόλλησε έπειτα στην Ελλάδα.

Έπειτα από το περιστατικό του εράνου στο Ναύπλιο, όταν έφτασε ο Καποδίστριας στην Ελλάδα, τη συμμάζεψε κι όταν ίδρυσε το ορφανοτροφείο, η Πανωραία, που τώρα έγινε γνωστή με το παρωνύμιο «Ψωροκώσταινα», προσφέρθηκε να πλένει τα ρούχα των ορφανών χωρίς καμιά πληρωμή…..

΄Εκτοτε χρησιμοποιούνται οι εκφράσεις: “Ψωροκώσταινα” που αναφέρεται στο ελληνικό κράτος ως κράτος φτωχό, που βασίζεται το περισσότερο στην εθελοντική συνδρομή και προσπάθεια των κατοίκων του παρά στη σωστή και επιστημονική οργάνωση και διαχείριση των εσόδων του” και “θα τα πληρώσει η Ψωροκώσταινα” με την έννοια ότι θα επιβαρυνθεί – αναιτίως – από το υστέρημά του ο ελληνικός λαός για υποχρεώσεις που προέρχονται από πράξεις και παραλείψεις των κυβερνώντων.

Θα μπορούσε βάσιμα να υποστηρίξει κανείς ότι η Ψωροκώσταινα αποτελεί το σύμβολο του αγνού πατριωτισμού!

Γι΄αυτό, η μικρή αυτή αναφορά ας αποτελέσει ένα ταπεινό αφιέρωμα, μέρα που είναι σήμερα, σε όλους εκείνους που αγωνίστηκαν εκείνη την εποχή για μια ιδέα!!

Για την ελευθερία της Ελλάδας, χωρίς να λογαριάσουν θυσίες ή προσπορισμό οποιουδήποτε είδους οφέλους!!!