Οι 12 ένορκοι του Σίντνεϊ Λιούμετ (βίντεο)

What’s the matter matter with you?
I have a reasonable doubt.

Ένα δωμάτιο με 12 τυχαίους ανθρώπους, που είναι επιφορτισμένοι με μία ιερή αποστολή: από την ετυμηγορία τους κρέμεται η ζωή ενός ανθρώπου. Ενός κατηγορούμενου που μοιάζει πέρα σε πρώτη ματιά ένοχος, από κάθε λογική και λογικοφανή ματιά. Η ομοφωνία μοιάζει αναπόφευκτη, η καταδίκη και η επακόλουθη εκτέλεση μοιάζουν ζήτημα διαδικαστικού χαρακτήρα. Κι όμως, ο ένορκος νούμερο 8 δεν είναι έτοιμος να υποκύψει στα κελεύσματα της ευκολίας. Η ανθρώπινη ζωή δεν είναι κάποιο περιττό βάρος που ξεφορτώνεσαι τόσο εύκολα. Η ευθύνη για τις τύχες ενός κατηγορούμενου δεν είναι μία απλή αβαρία, την οποία ξεπετάς στα γρήγορα. Η απονομή δικαιοσύνης δεν είναι μια διαδικασία πρόχειρη και φτηνή.

Ή τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να είναι, προσπαθεί να υπενθυμίσει στην αμερικάνικη κοινωνία μία ταινία που διατηρεί ακέραιη την πίστη της στην βουλησιαρχική επιβολή του Καλού. Οι θεσμοί είναι φτιαγμένοι από ανθρώπους για ανθρώπους και η υπεράσπιση της αξίας τους επαφίεται πρωτίστως σε εμάς τους ίδιους. Πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με ένα δικαστικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης που εναποθέτει τον ρόλο του τελικού κριτή σε μία ομάδα ετερόκλητων ανθρώπων, που βρέθηκαν σε αυτή τη θέση σχεδόν ουρανοκατέβατα. Φαινομενικά και σε πρώτη ματιά, αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν τίποτα να χάσουν ή να κερδίσουν από αυτή την ιστορία. Στην πραγματικότητα, έχουν να χάσουν ή να κερδίσουν τα πάντα – ή τουλάχιστον όλα εκείνα που συγκροτούν την ανθρώπινη ιδιότητα. Στη διάρκεια αυτής της διαβούλευσης, καλούνται να αποδείξουν στον ίδιο τους τον εαυτό κατά πόσο διαθέτουν αυτοσεβασμό, αξιοπρέπεια και ηθική.

Ο Σίντνεϊ Λιούμετ, σε ένα υποδειγματικό σκηνοθετικό ντεμπούτο που άφησε εποχή, μετατρέπει 12 απλούς ανθρώπους σε πυλώνες αξιών και σε φορείς ιδανικών, μεταμορφώνοντας μία ασφυκτική και στενόχωρη αίθουσα σε τόπο μάχης και σύγκλισης, αφορισμού και συλλογισμού, βέτο και διαπραγμάτευσης, πεισματάρικης απάθειας και διαλεκτικού ζήλου. Η ταινία διαθέτει μία αναπόφευκτη θεατρογενή ατμόσφαιρα τόσο λόγω του αυστηρά προσδιορισμένου χώρου που φέρνει σε σανίδι θεάτρου όσο και λόγω της βεβαρημένης σημασίας του διαλογικού σκέλους. Ο Λιούμετ δεν αφήνεται, όμως. σε καμία περίπτωση και ούτε για μια στιγμή σε αυτή την εγγενή θεατρικότητα. Ομοίως, δεν αρκείται στο ξετύλιγμα ενός δικαστικού στόρι που εκτυλίσσεται μέσα από κοφτές ανάσες, χειροπιαστή ένταση και ποτάμια ιδρώτα.

Αντιθέτως, σκηνοθετεί αμιγώς κινηματογραφικά. Χτίζοντας αναλυτικά ψυχογραφήματα σε ανύποπτο χρόνο και με μηδαμινά υλικά στη διάθεσή του. Απεικονίζοντας συγκρούσεις, συμμαχίες, επικλήσεις στο συναίσθημα, αδιόρατες φιλίες και αντιπάθειες, κατάλοιπα και επιθυμίες που γεννιούνται και βγαίνουν στην επιφάνεια σε ένα κλειστό κύκλωμα τεσσάρων τοίχων. Καταφεύγοντας σε πλάνα που καθρεφτίζουν την εκάστοτε ατομική και ομαδική ψυχολογία, που καταδεικνύουν την κρισιμότητα των αποφάσεων, που αποτυπώνουν σε real time κάθε στιγμή της εσωτερικής πάλης του κάθε ενόρκου.

Παίζοντας με τις διαστάσεις, ο Λιούμετ δίνει την αίσθηση πως το ταβάνι σταδιακά χαμηλώνει, πως οι τοίχοι τραβιούνται προς το εσωτερικό, πιέζοντας και μεγεθύνοντας την ίδια στιγμή 12 ανθρώπους που τελούν υπό αφόρητη πίεση. Και χτίζει κάδρα με απίστευτο (δραματουργικό πέρα από κυριολεκτικό) βάθος πεδίου, που διογκώνει και διαστέλλει τις διαστάσεις ενός τρομερά περιορισμένου χώρου. Όσο η ένταση ανεβαίνει, εμείς βιώνουμε ένα θρίλερ που ξετυλίγεται σε διπλό ταμπλό, μπλέκοντας τα δύο χρονικά επίπεδα: το παρελθόν ενός φονικού γίνεται το πεδίο μάχης μιας ανελέητης λεκτικής αναμέτρησης που εκτυλίσσεται στο εδώ και στο τώρα.

Το 12 Angry Men αποτελεί σημείο αναφοράς στα είδη του δικαστικού δράματος και του δράματος δωματίου, κατορθώνοντας την ίδια στιγμή να υπερβεί κατά πολύ οποιαδήποτε ταμπέλα και κατηγοριοποίηση. Μια ταινία που λειτουργεί ως φωνή συνείδησης που ακούγεται στεντόρεια στο πιο μαύρο σκοτάδι. Ταυτόχρονα, μια στιβαρή και αυστηρή υπενθύμιση: σε αυτή τη ζωή και σε αυτό τον κόσμο, δεν έχουμε το δικαίωμα να κάνουμε τα στραβά μάτια. Ούτε μπορούμε να επιλέξουμε σε ποια στροφή του δρόμου θα πέσει στους ώμους μας το πιο ασήκωτο βάρος. Το μόνο που μπορούμε να επιλέξουμε είναι το αν θα το σηκώσουμε ή αν θα το προσπεράσουμε.

About Author