ΑΦΙΕΡΩΜΑ Υπόθεση “Ομαδικοί τάφοι στη Θεσσαλονίκη”- «Η Ιστορία του Γεντί Κουλέ»
Podemos Newsroom
ΕΛΛΑΔΑ – ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ – ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ – Αρχαιολογία – Μουσεία
«Ένα μνημείο φυλακή, κολαστήριο, που συνδέθηκε με τη δικτατορία του Μεταξά, τη Γερμανική κατοχή, τον Εμφύλιο και τέλος τη Χούντα των Συνταγματαρχών»,
Ομαδικοί τάφοι στη Θεσσαλονίκη
Με καθυστέρηση 80 χρόνων, αποκαλύφθηκαν στη Θεσσαλονίκη οι ομαδικοί τάφοι εκτελεσθέντων πολιτικών κρατουμένων της περιόδου 1946-1955, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις που έρχονται στο φως. Μετά την ανεύρεση οστών και ανθρώπινων κρανίων, στα τέλη του 2024, κατά την εκτέλεση εργασιών ανάπλασης, πλησίον του Γεντί Κουλέ –κολαστήριο φυλακισμένων για εκατό περίπου χρόνια, μέχρι το 1989–, τον περασμένο μήνα ήρθαν στην επιφάνεια και άλλοι ομαδικοί τάφοι. Ο συγκεκριμένος χώρος αλλά και άλλες κοντινές τοποθεσίες χρησιμοποιήθηκαν για εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων που ήταν φυλακισμένοι στο Γεντί Κουλέ και ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης.
Το ερώτημα που τίθεται είναι: Δεν γνώριζε το Κράτος μέχρι σήμερα για την ύπαρξη των συγκεκριμένων ομαδικών τάφων; Οι παρόντες αρχαιολόγοι της κάθε εκσκαφής δεν είχαν βρεθεί σε αντίστοιχο θέαμα όλα τα περασμένα έτη και δεκαετίες;
Το Κράτος, ως υπεύθυνο και κατά συρροή δολοφόνος, σαφώς και είχε γνώση της ακριβούς τοποθεσίας των εκτελεσθέντων, αλλά ως διαχειριστής της πληροφορίας και της ιστορίας απέκρυπτε και «έθαβε» την ύπαρξη αυτών. Άλλωστε ο Ηλίας Πετρόπουλος, που είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τον χώρο, μας πληροφορούσε δεκαετίες πριν τα εξής:«Στη διάρκεια του Ανταρτοπολέμου, τα στρατοδικεία της Θεσσαλονίκης δουλεύανε ρολόι. Με τον ίδιο ρυθμό δουλεύανε και τα εκτελεστικά αποσπάσματα. Οι εκτελέσεις γινόντουσαν πίσω από το Γεντί Κουλέ. Τα πτώματα τα έθαβαν επιτόπου. Εκείνη την εποχή πίσω από το Γεντί Κουλέ ήταν μια απέραντη ερημιά. Τα κοντινότερα σπίτια (Συκιές μεριά) απείχαν τουλάχιστον πεντακόσια μέτρα. Τα μοναδικά πράματα που έβλεπες πίσω από το Γεντί Κουλέ ήσανε το γκρεμισμένο μνήμα του Μπαμπά, ένα μαρμαρένιο κολονάκι και μια κερασιά. Αυτός ο Μπαμπάς ήταν κάποιος λόγιος δερβίσης. […] Το κολονάκι φαίνεται να ήταν κατάλοιπο από κάποιο άλλο μνήμα. Όσο για την κερασιά, λέγανε πως εκεί, ακριβώς μπροστά της έστηναν τους μελλοθάνατους».
Συνεπώς ήταν γνωστό τοις πάσι ότι ο χώρος πίσω από το Γεντί Κουλέ ήταν τόπος εκτέλεσης και υποτυπώδους νεκροταφείου, όπου οι συγγενείς των θυμάτων πήγαιναν για να τιμήσουν τους νεκρούς τους. Άλλωστε στο μικρό διάστημα της κυβέρνησης Πλαστήρα οι τάφοι κτίστηκαν κανονικά και οριοθετήθηκε το άτυπο νεκροταφείο των πολιτικών κρατουμένων. Με την πτώση του Πλαστήρα, όμως, μπουλντόζα κατέστρεψε το νεκροταφείο και έσπειρε κριθάρι…
Το ελληνικό, και όχι μόνο, Κράτος έχει βαθιά γνώση και εμπειρία από «μπαζώματα» και ασέβεια σε οστά και σε μνήματα. Δεν πρωτοεφαρμόστηκαν το 2023 στα Τέμπη αλλά, αντίθετα, συμπορεύονται μαζί με την κρατική εξουσία από την αρχή της ύπαρξής του. Να θυμίσουμε, απλώς, ότι λίγες εκατοντάδες μέτρα μακρύτερα από το Γεντί Κουλέ, στο σημερινό χώρο του ΑΠΘ, μπαζώθηκε την ίδια περίοδο, το εβραϊκό νεκροταφείο της πόλης.
Όσον αφορά για το ρόλο των αρχαιολόγων, να σημειώσουμε ότι στην εκσκαφή του περασμένου Δεκεμβρίου, η αρχαιολογική υπηρεσία που κλήθηκε στο σημείο αποφάνθηκε ότι αυτά δεν έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Οι περίοικοι, όμως, ξέρουν ότι στη διάρκεια εργασιών για την κατασκευή πολυκατοικιών κατά τα περασμένα έτη, η εύρεση οστών ήταν συνήθης και ίσως εάν οι πρόσφατοι ομαδικοί τάφοι δεν εντοπίζονταν σε δημόσιο χώρο, και αυτοί οι νεκροί θα είχαν εξαφανιστεί από το έργο της μπουλντόζας.
Γι’ αυτό ο αγώνας ενάντια στη λήθη παραμένει ένας διαρκής αγώνας ενάντια στην εξουσία.
** Πηγή: anarchypress.gr
Το χρονικό…
1 Μαρτίου 2025
Θεσσαλονίκη: Βρέθηκε ομαδικός τάφος εκτελεσμένων του Εμφυλίου στις Συκιές
Τα πρώτα οστά είχαν βρεθεί στα τέλη του 2024.
Επιβεβαιώνονται οι εκτιμήσεις ότι στην περιοχή της πλατείας Εθνικής Αντίστασης, στις Συκιές Θεσσαλονίκης γίνονταν εκτελέσεις κατά την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου, μετά την ανεύρεση οστών και ανθρώπινων κρανίων κατά την εκτέλεση εργασιών ανάπλασης της πλατείας από συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών. Τα πρώτα οστά είχαν βρεθεί στα τέλη του 2024, ενώ την Τετάρτη εντοπίστηκε και ολόκληρος λάκκος στον οποίο είχαν σωριαστεί τα πτώματα έντεκα εκτελεσμένων..
Ο χώρος εκείνος αλλά και άλλες κοντινές τοποθεσίες χρησιμοποιήθηκαν την περίοδο του Εμφύλιου Πολέμου για εκτελέσεις καταδικασμένων σε θάνατο πολιτικών κρατουμένων που ήταν φυλακισμένοι στο κάτεργο του Γεντί Κουλέ και είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. Η συγκεκριμένη περιοχή, που τότε ήταν ακατοίκητη αλλά και άλλες κοντινές είχαν επιλεγεί καθώς βρισκόταν σε μικρή απόσταση από τις φυλακές Επταπυργίου και η μεταφορά τους στο σημείο της εκτέλεσης απαιτούσε λίγα μόνο λεπτά της ώρας,
Όταν πριν τις γιορτές εντοπίστηκαν στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη οστά, τότε η αρχαιολογική υπηρεσία που κλήθηκε στο σημείο αποφάνθηκε ότι αυτά δεν έχουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον, ενώ τα ευρήματα παραδόθηκαν στην αστυνομία. Όμως ο Δήμος Νεάπολης-Συκεών δεν σταμάτησε το έργο της εκσκαφής, καθώς υπήρχαν ενδείξεις και μαρτυρίες ότι το σημείο εκείνο χρησιμοποιούνταν ως ένας από τους τόπους εκτελέσεων πολιτικών κρατουμένων στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου. Με αποτέλεσμα να φτάσει στο νέο συγκλονιστικό εύρημα.
Όπως ανέφερε ο δήμαρχος Νεάπολης- Συκεών, Σίμος Δανιηλίδης: «Οι σοροί ήταν ευθυγραμμισμένοι κάτι που δείχνει ότι τοποθετήθηκαν στο σημείο μετά την εκτέλεση. Και όπως όλα δείχνουν έχουμε να κάνουμε με έναν ομαδικό τάφο. Δεν έχουν ίχνη υφάσματος και παπουτσιών, που σημαίνει ότι πριν θάψουν τις σορούς αφαίρεσαν τα ρούχα και τα υποδήματα. Από τις οδοντοστοιχίες προκύπτει ότι κάποιες σοροί ανήκουν σε ανήλικα ή πολύ νεαρά άτομα».
ΟΙ εργασίες εκσκαφής της πλατείας Εθνικής Αντίστασης θα συνεχιστούν μήπως και πριν προχωρήσει το έργο της ανάπλασης, βρεθούν και άλλα οστά εκτελεσμένων..
*
12 Μαρτίου 2025
Δύο νέοι ομαδικοί τάφοι εκτελεσμένων του Γεντί Κουλέ βρέθηκαν στις Συκιές
Κατά τη διάρκεια ανάπλασης της περιοχής του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών.
Δύο νέοι ομαδικοί τάφοι εκτελεσμένων του Εμφυλίου πολέμου, εντοπίστηκαν στην περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη στις Συκιές Θεσσαλονίκης, στη διάρκεια των εργασιών που πραγματοποιούν συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών για την ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου..
Ο ένας «τάφος», δηλαδή ένας απλός λάκκος στον οποίο είχαν στοιβαχτεί τα πτώματα των μελλοθάνατων, περιείχε τα οστά τεσσάρων εκτελεσμένων, ενώ στον δεύτερο λάκκο εντοπίστηκαν άλλοι επτά σκελετοί. Κάποια από τα κρανία είχαν οπή από τη χαριστική βολή που ρίχτηκε εναντίον τους από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος. Στον δεύτερο ομαδικό τάφο, εντοπίστηκαν τα υπολείμματα ενός γυναικείου παπουτσιού, γεγονός που σημαίνει ότι το θύμα ήταν γένους θηλυκού..
Υπενθυμίζεται ότι τις παραμονές των Χριστουγέννων 2024, οπότε άρχισαν οι εργασίες ανάπλασης της περιοχής του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών, είχε βρεθεί ο πρώτος ομαδικός τάφος με δύο σκελετούς, ενώ πριν λίγες μέρες, στις 26 Φεβρουαρίου 2025 το δημοτικό συνεργείο έπεσε πάνω στον μεγαλύτερο μέχρι τώρα ομαδικό τάφο, στον οποίο ήταν στοιβαγμένα το ένα μετά το άλλο 11 πτώματα εκτελεσμένων.
Ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης δήλωσε στον «Φάρο του Θερμαϊκού» ότι οι προσπάθειες ανεύρεσης και άλλων ομαδικών τάφων στην περιοχή θα συνεχιστούν, εκφράζοντας τη βεβαιότητα ότι στην περιοχή εκείνη, σε πολύ μικρή απόσταση από το Γεντί Κουλέ, που την περίοδο του Εμφυλίου πολέμου ήταν εντελώς ακατοίκητη, γίνονταν οι περισσότερες εκτελέσεις κομμουνιστών πολιτικών κρατουμένων στις φυλακές Επταπυργίου..
*
18 Μαρτίου 2025
Συκιές: 33 οι σκελετοί που βρέθηκαν σε ομαδικούς τάφους απέναντι από το Επταπύργιο
Δυνατότητα υποβολής τεστ DNA, ώστε να ταυτοποιηθούν οι άνθρωποι στους οποίους ανήκουν..
Στους 33 ανέρχονται οι σκελετοί που βρέθηκαν στους έξι ομαδικούς τάφους (ουσιαστικά πρόχειροι λάκοι) στη διάρκεια εργασιών ανάπλασης της περιοχής γύρω από το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Συκεών απέναντι από το Επταπύργιο. Η περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη χρησιμοποιούταν στα σκοτεινά χρόνια του Εμφυλίου για την εκτέλεση πολιτικών κρατουμένων (ή για τη μεταφορά των σορών τους) αφού βρισκόταν πολύ κοντά στις φυλακές του Γεντί Κουλέ και τότε ήταν ακατοίκητη. .
Τα πρώτα οστά βρέθηκαν στην περιοχή στο τέλος του 2024 ενώ η Εφορία Αρχαιοτήτων που κλήθηκε από τον δήμαρχο Νεάπολης-Συκεών Σίμο Δανιηλίδη στο σημείο, απεφάνθη ότι οι σκελετοί δεν παρουσιάζουν αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Ωστόσο ο δήμαρχος Σίμος Δανιηλίδης, πιστεύοντας ότι υπάρχει τεράστιο ιστορικό και πολιτικό ενδιαφέρον, όχι μόνο για τον δήμο Νεάπολης-Συκεών αλλά και για όλη την χώρα, ζήτησε την συνδρομή της αρχαιολογικής υπηρεσίας για να ανασκαφεί η ευρύτερη περιοχή του πάρκου προκειμένου να αποκαλυφθούν και άλλα ευρήματα. Μέχρι στιγμής ο αριθμός των σκελετών ανέρχεται σε 33, εκ των οποίων ο ένας ανήκει σε γυναίκα αφού βρέθηκαν ίχνη γυναικείου παπουτσιού (οι σχετικές φωτογραφίες που επισυνάπτονται είναι της αρχαιολόγου Σταυρούλας Τζεβρένη) και αρκετοί σε νεαρά άτομα περίπου 20 χρονών.
Ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης ο οποίος από την πρώτη στιγμή ενημέρωσε τις παρατάξεις της αντιπολίτευσης στο δημοτικό συμβούλιο για το θέμα, διαβεβαιώνει ότι οι προσπάθειες ανεύρεσης και άλλων ομαδικών τάφων θα συνεχιστούν και ο δήμος θα παράσχει κάθε βοήθεια σε αυτή την κατεύθυνση ώστε να βρεθούν όλοι οι σκελετοί των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους με αυτό τον τρόπο στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου και δεν τους αποδόθηκαν οι τιμές που παραδοσιακά αποδίδονται στους νεκρούς..
Οι περισσότεροι από τους σκελετούς ήδη έχουν παραδοθεί στην Αστυνομική Διεύθυνση για έλεγχο και προσδιορισμό της ηλικίας και του χρόνου εκτέλεσης. Ο δήμαρχος έχει ζητήσει την επιστροφή των σκελετών έτσι ώστε:
1ον) Να είναι στην διάθεση συγγενών και απογόνων προκειμένου να πραγματοποιήσουν έλεγχο και διασταύρωση DNA
2ον) Με πρωτοβουλία του δήμου να γίνει ταφικό μνήμα στο σημείο που βρέθηκαν οι σκελετοί.
3ον) Να τοποθετηθεί μνημείο πάνω από το ταφικό μνήμα.
4ον) Σε συνεννόηση που ήδη έχει γίνει με την Μητρόπολη Νεαπόλεως-Σταυρουπόλεως να ψαλεί εξόδιος ακολουθία.
Ήδη, όσοι επιθυμούν να υποβληθούν σε τεστ DNA προκειμένου να διαπιστώσουν αν τους συνδέουν συγγενικοί δεσμοί με τους ανθρώπους που εκτελέστηκαν, μπορούν να έρχονται σε επαφή με το Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων του δήμου Νεάπολης-Συκεών στο 2313 313 126 και να αφήνουν τα στοιχεία επικοινωνίας τους (τηλέφωνο, mail κλπ). .
*
19 Μαρτίου 2025
Γεμάτη συγκίνηση η εκδήλωση μνήμης από συγγενείς εκτελεσμένων στο Γεντί Κουλέ
Με ένα γαρύφαλλο στο χέρι, συγγενείς και απόγονοι επισκέλφθηκαν το σημείο των εκτελέσεων, όπου πρόσφατα βρέθηκαν 33 σκελετοί.
Περίσσεψε η συγκίνηση στην εκδήλωση που οργανώθηκε το μεσημέρι στο χώρο, πίσω από το κάτεργο του Γεντί Κουλέ, όπου γίνονταν οι εκτελέσεις των καταδικασμένων σε θάνατο κομμουνιστών τα πέτρινα χρόνια του Εμφυλίου. Και όπου συγγενείς και απόγονοι των εκτελεσμένων προσήλθαν με ένα γαρύφαλλο στο χέρι για να το αποθέσουν ευλαβικά στο σημείο όπου γίνονταν οι τυφεκισμοί και όπου το τελευταίο διάστημα εντοπίστηκαν από συνεργείο του Δήμου Νεάπολης-Συκεών 33 σκελετοί τοποθετημένοι σε ομαδικούς τάφους..
Οι συγγενείς, προσήλθαν με δέος και συγκλονισμένοι στο χώρο του πάρκου – μνημείου Εθνικής Αντίστασης των Συκεών, σε κοντινή απόσταση από το κολαστήριο του Επταπυργίου, αναζητώντας πληροφορίες για το ενδεχόμενο να ανήκουν στους δικούς τους ανθρώπους τα οστά και τα κρανία που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια ανάπλασης της μικρής πλατείας από το δημοτικό συνεργείο . Αποφασισμένοι, όπως δήλωναν, να προχωρήσουν σε εξέταση DNA προκειμένου να γίνει η σχετική ταυτοποίηση. Στα θλιμμένα μάτια τους διέκρινε κανείς την αποφασιστικότητα να βρουν και έστω μετά από 80 χρόνια να θάψουν με τις πρέπουσες τιμές τους νεκρούς τους..
Όλοι όσοι βρέθηκαν στο χώρο που αποκαλύφθηκαν οι ομαδικοί τάφοι και άλλοι τόσοι που επικοινώνησαν τηλεφωνικά, συνυπογράφουν το αίτημα να συνεχιστούν οι εργασίες και να ξεκινήσει διαδικασία ταυτοποίησης των σκελετών..
«Εμείς οι απόγονοι των εκτελεσμένων κομμουνιστών και αγωνιστών της περιόδους 1946-1954, κατόπιν της αποκάλυψης ομαδικών τάφων στην περιοχή του Επταπυργίου, ζητάμε να πραγματοποιηθεί ταυτοποίηση μέσω DNA τεστ των σκελετών που βρέθηκαν και των απόγονων των εκτελεσμένων..
Ζητάμε επίσης από την πολιτεία να χρηματοδοτήσει και να μεριμνήσει για την ολοκληρωμένη ανασκαφή της ευρύτερης περιοχής, για την αποκάλυψη και άλλων λειψάνων από τις ομαδικές εκτελέσεις .
Είναι το λιγότερο που μπορεί να γίνει για τους νεκρούς μας που τους φέρθηκε με βαναυσότητα το κράτος».
Θ. Κωνσταντινίδης: «Οι συγγενείς αξιώνουν την ταυτοποίηση»
Ο Θεοδόσης Κωνσταντινίδης, μέλος της Επιτροπής Μνημείων της ΚΕ του ΚΚΕ και συγγενής εκτελεσμένου, αναφέρθηκε στη σημασία των ευρημάτων, στην προσπάθεια του Κόμματος για τη δημιουργία μνημείου για τους εκτελεσμένους στο Γεντί Κουλέ και στην προσπάθεια που έγινε να συγκεντρωθεί ο μαρτυρικός κατάλογος των εκτελεσμένων..
Όπως είπε: «Πρέπει να καταλάβουμε όλοι εμείς και κυρίως αυτοί που εργάζονται εδώ και βοηθάνε στο ξέθαμα και στην μεταφορά των οστών, ότι εδώ πρόκειται για ζωντανή ιστορία του Κόμματος, πρόκειται για ανθρώπους που έχουν άμεση αντανάκλαση σε 400 οικογένειες, που σχεδόν 80 χρόνια δεν είχανε σημείο αναφοράς. Ηταν ο ευρύτερος χώρος γύρω από το Γεντί Κουλέ η αναφορά που γινόταν στους εκτελεσμένους.
Κάναμε εκδηλώσεις μετά τη μεταπολίτευση, στο Γεντί Κουλέ ακριβώς για να κρατάμε το ζήτημα ζωντανό. Θυμόμαστε ότι γράφαμε στα πλακάτ τα ονόματα των εκτελεσμένων και μαζεύονταν οι συγγενείς, με σημείο αναφοράς το πλακάτ που έλεγε π.χ. Αλβανός Ακίνδυνος, Αγάπιος Σαχίνης, Αυγητίδης Γρηγόρης, κλπ.
Μαζεύονταν οι συγγενείς και έβλεπες να ξεφορτώνουν αυτά τα συναισθήματα που τόσα χρόνια κρύβανε και καταπιέζανε..
Πρέπει λοιπόν αξιοποιώντας και τη συγκυρία να μπορέσουμε να ταυτοποιήσουμε τουλάχιστον ορισμένα».
Σχετικά με το μνημείο είπε: «Θα χωροθετηθεί μια θέση για να τοποθετήσει το ΚΚΕ το μνημείο, όπως έχει προγραμματίσει και είναι δρομολογημένο εδώ και καιρό. Πριν έρθουν στο φως αυτά τα ευρήματα από την ανασκαφή. Θέλουμε να δημιουργηθεί ένα δίκτυο ιστορικό που έχει σχέση με το Γεντί Κουλέ, τους χώρους δηλαδή που βασανίστηκαν και ταλαιπωρήθηκαν οι σύντροφοί μας, το μνημείο του ΚΚΕ το οποίο έχουμε ζητήσει να τοποθετηθεί σε χώρο έξω από τα τείχη και αυτό το δίκτυο να καταλήγει εδώ στο μνημείο της Εθνικής Αντίστασης.
Είναι ευθύνη της πολιτείας και να βοηθήσει για να γίνει η ταυτοποίηση και η εξέταση DNA και να επισπευσθούν οι διαδικασίες για να οριστικοποιηθεί ο χώρος που θα τοποθετήσει το ΚΚΕ το μνημείο. Εμείς είμαστε σε θέση να έχουμε αποτέλεσμα σύντομα. Οτι αφορά την πολιτεία θα κάνουμε -ήδη κάναμε- παρεμβάσεις στα αρμόδια υπουργεία».
Σ. Δανιηλίδης: «Οι εκτελεσμένοι έχασαν τη ζωή για τις ιδέες τους και για την πατρίδα»
Στην συνάντηση των συγγενών παραβρέθηκε και ο Σίμος Δανιηλίδης, δήμαρχος Νεάπολης – Συκεών, που συνεχίζει την προσπάθεια να αναδειχθεί αυτό το σημαντικό τεκμήριο της σύγχρονης ιστορίας του τόπου.
«Είμαστε εδώ σήμερα με πολύ ανάμεικτα αισθήματα. Είμαστε χαρούμενοι γιατί βρήκαμε έστω και μετά από 80 χρόνια καθυστέρηση, τους σκελετούς των ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους για τις ιδέες τους και για την πατρίδα. Είμαστε στεναχωρημένοι, πικραμένοι και θυμωμένοι γιατί έχασαν τη ζωή τους νέα παιδιά. Από τους σκελετούς, φαίνονται ότι κάποια ήταν πολύ νεαρά, 17, 18, 20 χρονών. Είμαστε θυμωμένοι γιατί το τότε κράτος εκτελούσε αυτούς τους ανθρώπους και παρά τα λεγόμενά τους για την πίστη και τη θρησκεία τους πετούσαν εδώ αδιάβαστους..
Εμείς από την πρώτη στιγμή είπαμε ότι μπορεί να μην έχει αρχαιολογικό ενδιαφέρον, αλλά για εμάς, για την πόλη μας, για όλη την Ελλάδα, έχει τρομερό ιστορικό ενδιαφέρον. Ζητήσαμε με ευθύνη δική μας και με δαπάνες δικές μας και με κίνδυνο καθυστέρησης του έργου, να γίνουν εκτεταμένες ανασκαφές. Και θα συνεχίσουμε τις ανασκαφές.
Παραδίδουμε τους σκελετούς στην αστυνομική διεύθυνση. (…) Ξεκινήσαμε να κάνουμε επαφή με το τμήμα Ανθρωπολογίας στο ΔΠΘ για να κάνουμε εργαστηριακούς ελέγχους και εφόσον ταυτοποιηθούν οι σκελετοί με συγγενείς, όσοι θέλουν να τους πάρουν για να τους θάψουν. Για τους υπόλοιπους, σε συνεννόηση με την Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως- Σταυρουπόλεως θα γίνουν οι θρησκευτικές διαδικασίες για να επιτραπεί ταφικό τμήμα στο συγκεκριμένο σημείο για να τοποθετήσουμε τους σκελετούς και να ψαλεί εξόδιος ακολουθία».
Και κατέληξε: «Είναι συνταρακτικό να βλέπεις το κρανίο να έχει την τρύπα από τη “χαριστική” βολή, να βλέπεις τη σφαίρα μέσα στο κεφάλι, να βλέπεις το παπούτσι με το τακούνι που παραπέμπει σε νέα κοπέλα.
Θα συνεχίσουμε τον αγώνα για να τα αποκαλύψουμε γιατί το χρωστάμε στις ψυχές αυτών των ανθρώπων που σε τόσο νεαρή ηλικία έχασαν τη ζωή τους για τις ιδέες τους και για τα πιστεύω τους».
Τα τεκμήρια της βαρβαρότητας
Στα ευρήματα του χώρου, αναφέρθηκε η Σταυρούλα Τζεβρένη, αρχαιολόγος της Εφορίας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης, που επιβλέπει τις εργασίες στο χώρο, μετά από αίτημα του Δήμου Νεάπολης Συκεών..
Οπως είπε, «εντοπίστηκαν πέντε (5) συγκεντρώσεις. Ο πρώτος εντοπισμός, τον περασμένο Νοέμβριο, αφορούσε ένα σκελετό ο οποίος ήταν διαταραγμένος. Ειπώθηκε ότι υπήρχε και δεύτερος.
Στη συνέχεια ζητήθηκε από την υπηρεσία μας να γίνει διερεύνηση της περιοχής και σε σημεία που δεν έπιανε το τεχνικό έργο. Οπότε ξεκινήσαμε κάνοντας μία διερευνητική τομή, την οποία διευρύναμε και πέσαμε πάνω στον πρώτο στην ουσία ομαδικό τάφο. Ετσι βρήκαμε πρώτα 3, μετά 5, 10 και ο μεγαλύτερος ήταν ο τελευταίος με 13 σκελετούς.
(…) Βρέθηκαν σόλες, άρβυλα στρατιωτικά, κουμπιά από εσώρουχα κυρίως, ελάχιστα από ενδύματα. Σε έναν υπήρχε και ένα χάλκινο δαχτυλίδι. Συλλέξαμε και σφαίρες. Νομίζω ότι όσοι μελετούν και τη νεότερη ιστορία θα μπορέσουν να βοηθήσουν για τις ταυτίσεις».
Σε ότι αφορά την κατάσταση των σκελετών είπε: «Είναι πολύ σφιχτές οι επιχώσεις και γι αυτό οι σκελετοί δεν είναι σε πολύ καλή κατάσταση, θρυμματίζονται εύκολα».
Σ. Κουζινόπουλος: «Θάβονταν γυμνοί και ξυπόλητοι πολλοί από τους εκτελεσμένους»
Ο Σπύρος Κουζινόπουλος, δημοσιογράφος, που αυτή την περίοδο κυκλοφορεί το βιβλίο του με τίτλο «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης», δήλωσε: «Περίπου 400 άτομα, εκτελέστηκαν. Δεν μπορεί κανείς να πει αν αυτός είναι ο πραγματικός αριθμός. Πιθανά είναι περισσότεροι. Από τα αρχεία της φυλακής που τα έψαξα το 1986, διαπίστωσα στη συνέχεια ότι υπήρχαν και ελλείψεις. Βρήκα άτομα που εκτελέστηκαν και δεν περιλαμβάνονταν σε εκείνο τον κατάλογο.
Το συγκλονιστικό είναι ότι εδώ, αμέσως μετά την εκτέλεση θάβονταν επί τόπου σε ομαδικούς λάκκους που τους άνοιγαν οι ποινικοί κρατούμενοι του Γεντί Κουλέ στους οποίους σαν ανταμοιβή για τους κασμάδες και τα φτυάρια που χρησιμοποιούσαν, τους επέτρεπαν να πάρουν τα ρούχα των εκτελεσμένων και τα παπούτσια γι αυτό οι περισσότεροι βρέθηκαν γυμνοί και ξυπόλητοι.
Ολη αυτή η περιοχή πρέπει να είναι γεμάτη από οστά. Τότε ήταν ακατοίκητη. Στη συνέχεια, στη δεκαετία του ’60 άρχισαν να χτίζονται οικοδομές και οι εργολάβοι σκάβοντας στα θεμέλια έβρισκαν κόκαλα και κρανία τα οποία αντί να τα παραδώσουν στην αστυνομία και στην αρχαιολογική υπηρεσία, τα έθαβαν ακόμα πιο βαθιά, ή τα πετούσαν για να μην έχουν καθυστέρηση στην ανέγερση της οικοδομής»..
Ψυχή και καρδιά γεμάτη αξίες και ιδανικά
Όπως αναφέρεται σε ρεπορτάζ που δημοσιεύεται στο portal του 902.gr, κάποιοι από τους συγγενείς των εκτελεσμένων μίλησαν για τους «δικούς» τους ήρωες.
Η Ελένη Σαρηγιαννίδου, μίλησε για τον παππού της τον Απόστολο Ωρολογά που εκτελέστηκε στις 16 Δεκεμβρίου του 1946. Δικάστηκε και καταδικάστηκε «με κατηγορία ότι κατείχε όπλα. Όπλα δεν βρέθηκαν ποτέ, αλλά και μόνο που ήταν κομμουνιστής αυτό έφτανε. Και τον εκτελέσανε μαζί με άλλους 49. Φυσικά ποτέ δεν βρέθηκε το πτώμα, δεν παραδόθηκε στους συγγενείς για να κάνουν μια αξιοπρεπή κηδεία. Μακάρι να τον βρούμε».
Ο Κώστας Σαπρανίδης, είπε πως ο εξάδερφός του Θεοχάρης Σαπρανίδης και ο γείτονας του Γιώργης Καλέμης, ήταν οι πρώτοι εκτελεσμένοι, τον Ιούλη του 1946. «Αν βρέθηκαν δύο σε έναν τάφο, ενδέχεται να είναι αυτοί», ανέφερε..
Ο Αγάπιος Σαχίνης, ήταν εκεί για τον θείο του, τον Αγάπιο Σαχίνη. «Το καλύτερο που έχω να κάνω και εγώ και όλοι όσοι έχουν να θυμηθούν, είναι να είμαστε σιωπηλοί. Το είπαν μόνοι τους αυτό που είχανε να πουν με την στάση τους. Διότι αυτός που κατέβηκε από το Ρέο, πριν κάνει τα 6 βήματα για να πάει στον τείχο, ο ενωματάρχης του έδωσε μπροστά του ένα χαρτί και του είπε υπέγραψέ το για να πας στο σπίτι σου κι αυτός το παραμέρισε το χαρτί και πήγε στα 6 βήματα. Για να το κάνεις αυτό δεν θέλεις μόνο καρδιά, θέλεις και ψυχή γεμάτη με αξίες, γεμάτη με ιδανικά», είπε.
Επίσης σημείωσε: «Μπορεί να είμαστε στην αρχή των όσων θα δούμε. Και αυτά που ίσως δούμε στη συνέχεια, αποκαλύψουν και τη βαρβαρότητα που μέχρι τώρα πολύ έντεχνα την έκρυβαν, για να παραποιήσουν την ιστορία. Ομως η ιστορία θα τους τιμωρήσει. Έχουν ευθύνη από εδώ και πέρα αρκετοί. Πρώτα το Υπουργείο δικαιοσύνης, να ανοίξει η αποθήκη όπου μέσα είναι οι φάκελοι με τις καταδικαστικές αποφάσεις. Να δούμε ποιοι ήταν αυτοί που αποφάσισαν. Γιατί αυτοί που αποφάσιζαν είναι ένα κομμάτι και της μετέπειτα ιστορίας της χώρας. Και εκεί θα δούμε πολλά ονόματα και θα καταλάβουμε πάρα πολλά, για πάρα πολλούς».
Ιστορία : Σπύρος Κουζινόπουλος
*Ο Σπύρος Κουζινόπουλος είναι δημοσιογράφος, συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής, πρώην Γενικός Διευθυντής του Μακεδονικού Πρακτορείου Ειδήσεων..
*
22 Μαρτίου 2025
Θεσσαλονίκη: Το «σκοτεινό παρελθόν» του Γεντί Κουλέ
Ένα μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το παρελθόν ενός μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς στη Θεσσαλονίκη, που συνδέεται με σκοτεινές σελίδες της ιστορίας μας, ξεδίπλωσαν μελετητές, σε επιστημονική ημερίδα που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ) και την οποία συνδιοργάνωσαν το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας ΑΠΘ, ο Δήμος Θεσσαλονίκης/ΚΙΘ, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης. Βασικό θέμα συζήτησης ήταν το Επταπύργιο, γνωστό και με την οθωμανική ονομασία Γεντί Κουλέ, που βρίσκεται στο βορειοανατολικό άκρο των τειχών της πόλης και αποτελείται από το βυζαντινό φρούριο με τους δέκα πύργους, αλλά και τα νεότερα κτίσματα των φυλακών, που έχουν χτιστεί εντός και εκτός του κτηρίου.
«Ένα μνημείο φυλακή, κολαστήριο, που συνδέθηκε με τη δικτατορία του Μεταξά, τη Γερμανική κατοχή, τον Εμφύλιο και τέλος τη Χούντα των Συνταγματαρχών», είπε στο χαιρετισμό της η αναπληρώτρια προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Θεσσαλονίκης Ελισάβετ Τσιγαρίδα, τονίζοντας ωστόσο ότι το υπουργείο Πολιτισμού, ως φορέας προστασίας και διαχείρισης του μνημείου, «αντιμετωπίζει με σεβασμό τις διαφορετικές πτυχές της μακράς ιστορίας του, σε μια προσπάθεια να αναδείξει τη διπλή ταυτότητα του Επταπυργίου, ως βυζαντινό μνημείο και ως φυλακή».
Η ημερίδα είχε τίτλο «Επταπύργιο 1912-1989. Η ιστορία της φυλακής και η εμπειρία του εγκλεισμού», ενώ οι ομιλητές έπιασαν το νήμα από ακόμη πιο νωρίς, στην πρώτη συνεδρία με θέμα «Γεντί Κουλέ: Από την οθωμανική κληρονομιά στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα». Στη συνέχεια συζητήθηκαν οι συνθήκες κράτησης, τα βασανιστήρια, οι πολιτικοί κρατούμενοι και οι εκτελέσεις, φτάνοντας μέχρι τον σημερινό χαρακτήρα του μνημείου, όπου πραγματοποιούνται ξεναγήσεις αλλά και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις..
Το Γεντί Κουλέ στα οθωμανικά χρόνια και ο υπερπληθυσμός των φυλακών
Στον κανονισμό του 1880 που που αποσκοπούσε στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης και την προσαρμογή της νομοθεσίας στη νέα εποχή, αναφέρθηκε ο υποψήφιος διδάκτορας του τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης Χρήστος Κυριακόπουλος. «Στο πλαίσιο εφαρμογής του Κανονισμού, εκτιμάται ότι άρχισαν οι προσπάθειες για την εκκίνηση των δημόσιων κεντρικών φυλακών Θεσσαλονίκης. Ωστόσο, μέχρι σήμερα δεν έχει εξακριβωθεί η ημερομηνία ίδρυσής τους. Αν και οι φυλακές του Επταπυργίου υπήρξαν ο πλέον διαβόητος χώρος κράτησης της οθωμανικής ελληνικής περιόδου για την πόλη, ωστόσο φαίνεται πως δεν ήταν ούτε ο μοναδικός, αλλά ούτε και ο παλιότερος χώρος εγκλεισμού κρατουμένων», ανέφερε χαρακτηριστικά, θυμίζοντας ότι ως χώροι εγκλεισμού χρησιμοποιούνταν μεταξύ άλλων το Διοικητήριο στις αρχές του 1870, αλλά και ο Λευκός Πύργος από τα τέλη του ίδιου έτους έως το 1900. «Τον Φεβρουάριο του 1907, εξαιτίας του υπερπληθυσμού των δυτικών φυλακών του Επταπυργίου, ο Λευκός Πύργος μετατράπηκε εκ νέου σε φυλακή και σε πρώτη φάση μεταφέρθηκαν εκεί 400 κατάδικοι», διευκρίνισε.
Σύμφωνα με τον ίδιο, ο κορεσμός των φυλακών οφείλονταν στη μεγάλη διάρκεια και παράταση των διαδικασιών εκδίκασης των δικαστικών υποθέσεων και αποτέλεσμα είχε να κρατούνται στους ίδιους θαλάμους κρατούμενοι διαφορετικών θρησκειών. «Η κατάσταση αυτή προκαλούσε συχνούς καυγάδες μεταξύ μουσουλμάνων, Ελλήνων, Βουλγάρων και Βλάχων καταδίκων», είπε, για να προσθέσει και τις προβληματικές συνθήκες υγιεινής, κυρίως με τη διάθεση των λυμάτων και τα αποχωρητήρια. «Λόγω του υπερπληθυσμού, ορισμένοι κρατούμενοι δεν μπορούσαν να βρουν κρεβάτι και κοιμόταν στο πάτωμα. Υπό αυτές τις συνθήκες, γρήγορα εμφανίστηκαν διάφορες ασθένειες όπως η επιδημία τύφου και ειδικά οι παλιοί σωλήνες αποχέτευσης προκαλούσαν διαρκώς ασθένειες όπως η χολέρα, ενώ λίγο αργότερα ξεσπά και η επιδημία της ευλογιάς».
Οι συνθήκες κράτησης την περίοδο του Μεσοπολέμου
Τη δεύτερη μικρότερη και πιο στενάχωρη φυλακή της χώρας αποτελούσε το Επταπύργιο το 1935, σύμφωνα με τον ιστορικό και μεταδιδακτορικό ερευνητή στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ Κώστα Τζιάρα, αφού υποστηρίζει ότι, μετρώντας τη χωρητικότητα σε κυβικά μέτρα, κατατάσσονταν δέκατη στις έντεκα, με μικρότερη μόνο αυτή της Κεφαλονιάς. «Το 1935 αντιστοιχούσαν σε κάθε κρατούμενο στις φυλακές Επταπυργίου 2,7 τ.μ.. Ο συνωστισμός σε συνδυασμό με τις γενικότερες συνθήκες κράτησης στην κατάσταση του μεσαιωνικού κτηρίου, επηρέασαν άμεσα τη νοσηρότητα», σημείωσε, λέγοντας ότι κατά τα έτη 1929-1933 που υπάρχουν οι πιο λεπτομερείς αναφορές, φαίνεται ότι σταθερά κάθε χρόνο νοσούσαν περισσότεροι από τους μισούς κρατουμένους, κυρίως από ελονοσία, φυματίωση και παιδικές παθήσεις, ασθένειες που εμφάνιζαν σχεδόν πάντοτε μετά την είσοδό τους στη φυλακή. «Το ποσοστό αυτό, 52% για την ακρίβεια, ήταν διπλάσιο από το μέσο όρο νοσηρότητας των κρατούμενων στις ελληνικές φυλακές. Στη συντριπτική πλειοψηφία νοσηλεία προσφερόταν εντός του σωφρονιστικού καταστήματος και μόνο σπάνια σε εξωτερικά νοσοκομεία. Σε πέντε χρόνια καταγράφηκαν 53 θάνατοι εντός της φυλακής, κυρίως από φυματίωση, πνευμονία και άλλες ασθένειες του αναπνευστικού. Από τους δηλωμένους πανελλαδικά θανάτους εντός των ελληνικών φυλακών, το 20% περίπου αφορούσε κρατούμενους του Επταπυργίου», κατέληξε ο κ. Τζιάρας.
Εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου
Στο θέμα των εκτελέσεων των πολιτικών κρατουμένων αναφέρθηκε από την πλευρά της η υποψήφια διδακτόρισσα του τμήματος Βαλκανικών, Σλαβικών & Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας Παρθενόπη Βέργου. Μίλησε για την ίδρυση των Έκτακτων Στρατοδικείων, που ήταν αρμόδια για την εκδίκαση υποθέσεων που σχετίζονταν με τις παραβάσεις του ψηφίσματος της 18ης Ιουνίου 1946, δηλαδή, με οποιαδήποτε ενέργεια, στρεφόταν εναντίον του εθνικόφρονος κράτους. «Τα στρατοδικεία, με τελεσίδικες αποφάσεις και μέσα από σύντομες δίκες, όριζαν την ποινή των κατηγορουμένων, όπως φυλάκιση και θανατική ποινή, που στηρίζονταν αποκλειστικά σε πολιτικά κριτήρια. Και ενώ τους πρώτους μήνες από την εφαρμογή της έκτακτης νομοθεσίας, οι δίκες αφορούσαν κυρίως μεμονωμένες πράξεις, από το 1947 αφορούσαν πλέον μεγάλες ομάδες πολιτών», επισήμανε.
Τόνισε ακόμα ότι στην περίπτωση που η ποινή του θανάτου είχε απαγγελθεί ομόφωνα από τους πέντε δικαστές ή αν συμφωνούσαν τουλάχιστον τέσσερις από τους πέντε, τότε η εκτέλεση γινόταν σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα από 3 έως 5 ημέρες, χωρίς ο κατηγορούμενος να μπορεί να υποβάλλει αίτηση χάριτος. Αντίθετα, σε περίπτωση τριών ψήφων υπέρ και δύο κατά της ποινής, ο φάκελος του κατηγορούμενου διαβιβαζόταν στο Συμβούλιο Χαρίτων του Υπουργείου Δικαιοσύνης και η απόφαση σχετικά με την υπόθεσή του, μπορούσε να καθυστερήσει μήνες, ίσως και χρόνια. «Σε αυτό το σημείο, η αποκήρυξη του κομμουνισμού μπορούσε να μετατρέψει τη ποινή του θανάτου σε ισόβια κάθειρξη, αν και αυτό δεν αποτελούσε πάντα κανόνα. Συνεπώς, η δημόσια καταγγελία της κομμουνιστικής ιδεολογίας ενώπιον του Δικαστηρίου, αποτελούσε κίνητρο για τον κατηγορούμενο ώστε να …γλιτώσει τη θανατική καταδίκη, παράλληλα όμως εξυπηρετούσε την κυρίαρχη ιδεολογία της περιόδου, καθώς καταγραφόταν ως επιτυχία για το κράτος η παραδοχή των κομμουνιστικών αδικημάτων από τους ίδιους τους κατηγορούμενους. Αντίθετα, η άρνηση της αποκήρυξης των επιλήψιμων ιδεών, αποτελούσε και την παραδοχή της ενοχής για τον κατηγορούμενο», υπογράμμισε η κ. Βέργου.
Το …τελετουργικό των εκτελέσεων
Στη συνέχεια της ομιλίας της η υποψήφια διδακτόρισσα ανέφερε ότι οι πρώτες εκτελέσεις στο Επταπύργιο ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1946 και περιέγραψε το τελετουργικό των εκτελέσεων, που είναι γνωστό από πλήθος μαρτυριών και φωτογραφικό υλικό από τον τύπο της εποχής. «Οι φύλακες έμπαιναν κατά τη διάρκεια της νύχτας στους θαλάμους των κρατουμένων και μετέφεραν όσους επρόκειτο να εκτελεστούν το επόμενο πρωί στο κελί απομόνωσης ή σε ξεχωριστό δωμάτιο. Τα ξημερώματα έφτανε το εκτελεστικό απόσπασμα με τον βασιλικό επίτροπο, τον γιατρό, τον εκπρόσωπο του δήμου και τους χωροφύλακες. Οι μελλοθάνατοι έβγαιναν στον προαύλιο της φυλακής με τα χέρια δεμένα. Προηγουμένως, δύο κατάδικοι είχαν βγει από το χώρο της φυλακής κρατώντας φτυάρια και έσκαβαν τους τάφους των μελλοθανάτων. Το εκτελεστικό απόσπασμα τους οδηγούσε στον τόπο της εκτέλεσης παρουσία του ιερέα. Εκεί οι στρατιώτες έδεναν τα μάτια όσων το επιθυμούσαν. Ο βασιλικός επίτροπος διάβαζε την καταδικαστική απόφαση του έκτακτου στρατοδικείου. Με τη διαταγή “πυρ” από τον επικεφαλής αξιωματικό, εκτελούνταν οι καταδικασθέντες και σε πολλές περιπτώσεις γινόταν δεύτερη και τρίτη βολή, εξ επαφής στο κεφάλι. Ο γιατρός πιστοποιούσε το θάνατο και γινόταν η ταφή παρουσία του ιερέα», είπε.
Πάντως, λόγω της μεγάλης έκτασης γύρω από τις φυλακές, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί το ακριβές σημείο των εκτελέσεων. Ωστόσο, υποστήριξε ότι τα πτώματα θάβονταν επί τόπου, με τους τάφους να ξεχωρίζουν μόνο από την καμπύλη που σχηματίζονταν στο έδαφος. Μάλιστα, επικαλέστηκε αναφορά του Ηλία Πετρόπουλου, ότι «η κάθε μάνα ήξερε τον τάφο του παιδιού της από ένα μικρό σημάδι, παλουκάκι, τούβλο, κονσερβοκούτι» και «κάπου-κάπου ερχόταν στο επισήμως ανύπαρκτο νεκροταφείο των φυλακισμένων, μία χαροκαμένη και σιγόκλαιγε».
«Σύμφωνα με την έρευνα στα εξαιρετικά βιβλία θανάτων του Δήμου Θεσσαλονίκης της περιόδου 1946-1949, στο Επταπύργιο εκτελέστηκαν 184 θανατικές καταδίκες που επιβλήθηκαν από το Έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. Αρχικά, το 1946 είναι καταγεγραμμένες μεμονωμένες εκτελέσεις ενός ή δύο ατόμων, ενώ οι πολυπληθείς εκτελέσεις, αλλά και η μεγαλύτερη συχνότητα αυτών, εμφανίζονται από το 1948 και συγκεκριμένα την άνοιξη», κατέληξε η κ. Βέργου.
** Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ – Βαρβάρα Καζαντζίδου.
*
22 Μαρτίου 2025
Συκιές Θεσσαλονίκης: Κρανίου τόπος η περιοχή όπου βρέθηκαν 33 σκελετοί εκτελεσμένων κομμουνιστών
Όλα δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχουν τριγύρω πολλά ακόμη σημεία που κρύβουν τα οστά εκτελεσμένων του Εμφυλίου πολέμου οι οποίοι κρατούνταν στις φυλακές του Γεντί Κουλέ.
Σε «κρανίου τόπο» είχε μεταβληθεί η περιοχή όπου βρίσκεται σήμερα το μνημείο Εθνικής Αντίστασης, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη στις Συκιές Θεσσαλονίκης. Καθώς, εκτός από τους 33 σκελετούς που εντοπίστηκαν εκεί, σε πέντε ομαδικούς τάφους, όλα δείχνουν ότι πρέπει να υπάρχουν τριγύρω και πολλά ακόμη σημεία που κρύβουν τα οστά εκτελεσμένων κομμουνιστών του Εμφυλίου πολέμου οι οποίοι κρατούνταν στις φυλακές του Γεντί Κουλέ.
Οι ομαδικοί τάφοι βρέθηκαν στη διάρκεια των εργασιών που πραγματοποιούν συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών για την ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου του μνημείου. Και όπως δηλώνει η αρχαιολόγος Σταυρούλα Τσεβρένη που επιβλέπει τον εργασιών εκσκαφής, η αναζήτηση και άλλων ομαδικών τάφων στην γύρω περιοχή θα συνεχιστεί.
Αρχικά, παραμονές των Χριστουγέννων 2024 οι εργάτες του Δήμου σκάβοντας το χώρο βρέθηκαν μπροστά σε δύο ανθρώπινα υπολείμματα, ενώ το τελευταίο εύρημα ήταν τις προηγούμενες μέρες, όταν εντοπίστηκε ο μεγαλύτερος μέχρι τώρα ομαδικός τάφος με τα οστά 13 ανθρώπων..
Η τοποθεσία αυτή, σε μικρή απόσταση από το Επταπύργιο, που στο τέλος της κατοχής και του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου ήταν εντελώς ακατοίκητη, είχε επιλεγεί ως τόπος εκτελέσεων μελλοθάνατων κομμουνιστών που είχαν καταδικαστεί από το έκτακτο στρατοδικείο Θεσσαλονίκης στην «εσχάτη των ποινών» με τη συνήθη κατηγορία της «ανταρσίας» και της «ανατροπής του πολιτεύματος».
Σύμφωνα με τον πλήρη κατάλογο ονομάτων που δημοσιεύεται στο βιβλίο του Σπύρου Κουζινόπουλου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» το οποίο θα κυκλοφορήσει τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις ΙΑΝΟΣ, εκείνη τη μαύρη περίοδο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας είχαν εκτελεστεί στη συγκεκριμένη περιοχή περισσότεροι από 400 πολιτικοί κρατούμενοι κομμουνιστές. Κάποιοι από τους θανατοποινίτες που τελευταία στιγμή γλύτωσαν την εκτέλεση, ήταν ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης καθώς και ο συγγραφέας Χρόνης Μίσσιος..
Τα οστά που βρέθηκαν μέχρι τώρα παραδόθηκαν στην Εγκληματολογική Υπηρεσία της Αστυνομίας, ενώ αρχαιολόγοι που τα εξέτασαν αποφάνθηκαν ότι τα πτώματα είχαν ενταφιαστεί σε ομαδικούς λάκκους πριν μισό και πλέον αιώνα. Και από τις οδοντοστοιχίες των νεκρών οδηγήθηκαν στο συμπέρασμα ότι οι περισσότεροι εκτελεσμένοι ήταν νεαρά άτομα ηλικίας έως 30 χρόνων. Μερικά από τα κρανία είχαν οπή, από τη σφαίρα της χαριστικής βολής που ρίχτηκε εναντίον τους από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος. Στα τελευταία ευρήματα περιλαμβάνονται υπολείμματα ενός γυναικείου παπουτσιού, σφαίρες αλλά και άρβυλα, που επιβεβαιώνει ότι εκτός από τους πολιτικούς κρατούμενους στο Επταπύργιο κομμουνιστές, εκτελούνταν στο σημείο εκείνο και στρατιώτες του τακτικού στρατού που αρνούνταν να πολεμήσουν κατά των ανταρτών του ΔΣΕ.
Η «ταυτότητα» των εκτελεσμένων
Σημειώνεται ότι μία ομαδική εκτέλεση με 11 νεκρούς αγωνιστές της Αντίστασης, είχε γίνει και από τους Γερμανούς κατακτητές στις 16 Ιουλίου 1942. Καθώς όμως οι Ναζί αν και έπαιρναν τους μελλοθάνατους από το Επταπύργιο, τους εκτελούσαν σε άλλες περιοχές, κυρίως στο «κόκκινο σπίτι», στη Μίκρα, στα Διαβατά, στο Σέδες κ.α. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι μελλοθάνατοι μεταφέρθηκαν στην περιοχή της Μίκρας όπου τους εκτέλεσαν και στη συνέχεια, όπως προκύπτει από έγγραφο της αστυνομικής διεύθυνσης Θεσσαλονίκης που έχουμε στο αρχείο μας, πέταξαν τα πτώματά τους σε ομαδικό λάκκο που άνοιξαν επιτόπου.
Σ’ αυτή τη φουρνιά των 11 εκτελεσμένων ήταν οι: Βασίλειος Κίτσος, Κώστας Μπαξεβανίδης, Χρήστος Κάσσος, Χαράλαμπος Χαλκίδης, Θεόδωρος Γελαστόπουλος, Παύλος Μήτσογλου, Κώστας Ανανιάδης, Σαμουήλ Σεριγιώτης, Ιωσήφ Βιγιζή, Σαμουέλ Εσκινάζη και Πασχάλης Πιχλιβάνης.
Οι εκτελέσεις στην κατοχή
Υπολογίζουμε ότι περίπου 400 ήταν και οι αγωνιστές που κρατούνταν στο Γεντί Κουλέ στα χρόνια της ναζιστικής κατοχής και εκτελέστηκαν από τους κατακτητές. Ο ακριβής αριθμός τους δεν μπορεί να προσδιοριστεί επακριβώς. Το 1988, όταν με ειδική άδεια ερευνήσαμε το αρχείο του Γεντί Κουλέ, διαπιστώσαμε ότι δεν υπήρχε το παραμικρό στοιχείο για την προ του 1945 περίοδο. Η απάντηση που μας είχε δοθεί τότε από τη διεύθυνση της φυλακής, ήταν ότι οι Γερμανοί κατά την αποχώρησή τους από τη Θεσσαλονίκη, είχαν ανατινάξει ένα τμήμα των φυλακών Επταπυργίου, με συνέπεια να καταστραφεί εκτός των άλλων και το πολύτιμο αρχείο του Γεντί Κουλέ.
Πάντως, οι εκτελέσεις από τους Γερμανούς δεν γίνονταν «εις τον συνήθη τόπον» πίσω από το Γεντί Κουλέ, αλλά σε άλλα σημεία της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης. Και κυρίως στο «Κόκκινο Σπίτι» (εκεί όπου σήμερα είναι το «Θέατρο Γης»), στο Σέδες, στη Μίκρα, στα Σφαγεία και στα Διαβατά όπου έγινε η μεγάλη εκτέλεση με τους 104 κομμουνιστές που στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 6 Ιουνίου 1944. Μεταξύ των οποίων ήταν και ο 36χρονος καθηγητής Κώστας Χατζήμαλης, μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ και Γραμματέας της Κομματικής Οργάνωσης Θεσσαλονίκης. Οι μελλοθάνατοι, που κρατούνταν άλλοι στο Γεντί Κουλέ και άλλοι στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς» οδηγήθηκαν με έξι στρατιωτικά φορτηγά στον τόπο της εκτέλεσης, επρόκειτο δε για την μεγαλύτερη ομαδική εκτέλεση που έγινε από τους χιτλερικούς κατακτητές στη Βόρεια Ελλάδα.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εκτελεσμένοι από τους Γερμανούς θάβονταν κι αυτοί σε ομαδικούς λάκκους στον τόπο της εκτέλεσης, ένας σημαντικός όμως αριθμός θυμάτων, μεταφέρονταν και θάβονταν στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, χωρίς σταυρό και χωρίς κανένα άλλο διακριτικό που να προσδιορίζει την ταυτότητα του νεκρού. Σύμφωνα με τον κατοχικό Γενικό Έφορο των νεκροταφείων της Ευαγγελίστριας, Πέτρο Σιώρη, στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής: «Πολλαὶ εκτελέσεις εγένοντο ουχὶ κατόπιν αποφάσεως των στρατοδικείων, αλλὰ δι οιωνεὶ αντίποινα κρατουμένων ομήρων ή κρατουμένων εις τας φυλακάς Επταπυργίου».
Όπως προκύπτει από έναν πρώτο κατάλογο που είχε σχηματίσει λίγο μετά την απελευθέρωση η Επιτροπή Πόλης Θεσσαλονίκης του ΕΑΜ και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Ελευθερία, συνολικά εκτελέστηκαν και θάφτηκαν σε ομαδικούς τάφους στη διάρκεια της κατοχής 749 Θεσσαλονικείς ή άλλοι που κατάγονταν από διάφορα σημεία της χώρας, από τους οποίους: 48 στα νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας, 67 στην τούμπα του στρατοπέδου «Παύλος Μελάς», 51 στο «Κόκκινο Σπίτι», 67 στα βυρσοδεψεία (Σφαγεία), 212 στο Ντουντουλάρ (Διαβατά), 56 στον Γαλλικό (Νέα Μαγνησία), 163 στη Μίκρα, 50 στη Γουμένισσα, 10 στην Αξιούπολη, 13 σε ένα βαγόνι θανάτου μεταξύ Βαρικού Πιερίας και Λιτοχώρου και άλλοι 10 σε ένα δεύτερο βαγόνι θανάτου. Συνολικά δηλαδή 749 άτομα.
Ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης δηλώνει ότι οι προσπάθειες ανεύρεσης και άλλων ομαδικών τάφων στην περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών θα συνεχιστούν, αν και το σημείο εκείνο στο οποίο δεν υπήρχαν καθόλου κατοικίες μέχρι τις δεκαετίες του 60’ και του 70’ σήμερα είναι πλέον πυκνοκατοικημένο. Σύμφωνα με τις πληροφορίες κατοίκων της περιοχής, εκείνη την περίοδο, κατά την ανέγερση των οικοδομών, βρίσκονταν πάντα οστά και κρανία εκτελεσμένων, χωρίς κανείς να τους δίνει σημασία, με τους εργολάβους να βιάζονται να εξαφανίσουν τα ευρήματα για να μην καθυστερήσουν οι εργασίες τους..
*
29 Μαρτίου 2025
Θεσσαλονίκη: Ο ακριβής εντοπισμός του τόπου εκτελέσεων πίσω από το Γεντί Κουλέ
Η επιλογή του χώρου δεν ήταν τυχαία
Οι ομαδικοί τάφοι των 33 εκτελεσμένων κομμουνιστών του Γεντί Κουλέ εντοπίστηκαν, όπως είναι γνωστό, στο πάρκο της Εθνικής Αντίστασης Συκεών, τριγύρω από το αφιερωμένο στο αντιστασιακό έπος μνημείο που υπάρχει στο κέντρο της μικρής πλατείας, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη στις Συκιές Θεσσαλονίκης. Η επιλογή του χώρου δεν ήταν τυχαία. Καθώς δεκαετίες τώρα υπήρχαν πληροφορίες ότι στην περιοχή εκείνη, σε κοντινή απόσταση από το Επταπύργιο, ήταν «ο συνήθης τόπος εκτελέσεων» των μελλοθάνατων κρατούμενων στο κάτεργο αυτό, μιας από τις χειρότερες φυλακές από ιδρύσεως του ελληνικού κράτους.
Για χρόνια ο πρόεδρος του παραρτήματος Συκεών της ΠΕΑΕΑ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης), Κώστας Μητσόπουλος, πίεζε την Πολιτεία, τον δήμο Νεάπολης – Συκεών και άλλους φορείς για την ανέγερση του μνημείου στο συγκεκριμένο σημείο. Καθώς, παλιός Συκεώτης ο ίδιος, γνώριζε ότι η περιοχή ακριβώς εκείνη χρησιμοποιούνταν ευρύτατα στα μαύρα χρόνια του Εμφυλίου ως τόπος εκτελέσεων κομμουνιστών κρατούμενων στο Γεντί Κουλέ. Και στη συνέχεια του ομαδικού ενταφιασμού στο ίδιο σημείο, των εκτελεσμένων σε ομαδικούς λάκκους, όπου σώριαζαν τα άψυχα πλέον κορμιά των εκτελεσμένων το ένα πάνω στο άλλο. Χωρίς κανένα διακριτικό σημάδι που να υποδηλώνει την ταυτότητα του κάθε αδικοχαμένου τουφεκισμένου.
Η εκτέλεση του Νίκου Μητσόπουλου
Είχε όμως και έναν ακόμη πιο σοβαρό λόγο ο αείμνηστος πλέον Κώστας Μητσόπουλος που επέμενε σθεναρά για τη δημιουργία του μνημείου της Εθνικής Αντίστασης στην πλατειούλα που, μετά τη διαμόρφωση από τον δήμο Νεάπολης – Συκεών και την τοποθέτηση του γλυπτού μνημείου, της δόθηκε το ίδιο όνομα, «πλατεία Εθνικής Αντίστασης».
Κι αυτό γιατί γνώριζε, ήταν απολύτως βέβαιος, ότι στο σημείο εκείνο είχε εκτελεστεί με άλλους εννέα μελλοθάνατους κομμουνιστές και ο αδελφός του Νίκος Μητσόπουλος. Ο οποίος είχε στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα στις 16 Δεκεμβρίου 1947 μαζί με άλλους εννέα συντρόφους του, για τη συμμετοχή τους στην οργάνωση «Μαζική Λαϊκή Αυτοάμυνα».
Οι άλλοι εκτελεσμένοι κομμουνιστές από το Γεντί Κουλέ εκείνη τη μέρα ήταν οι: Κώστας Βιζουκίδης, Βαγγέλης Δαμασκηνίδης, Βασίλης Δημητριάδης, Δημήτρης Δήμου ή Πυρέτης, Αχιλλέας Καρακαλπάκης, Βασίλης Μαλίγκος, Θανάσης Παπαργύρης, Βασίλης Παπάζογλου και Απόστολος Ωρολογάς.
Ενώ για την ίδια υπόθεση είχαν εκτελεστεί τη μεθεπόμενη μέρα 18/12/1947 άλλοι δέκα κομμουνιστές, οι: Σταύρος Ιωαννίδης, Στέλιος Καστούρας, Σταύρος Κελάδης, Νίκος Κυριάκου, Αστέριος Νάντζιος, Αναγνώστης Νόστης, Αριστοτέλης Πουλακίδας, Κώστας Σιδηρόπουλος, Δημήτρης Στεφάνου και Δημήτρης Σιδεράκης.
Η τελευταία επιστολή: «Δεν θα χαθεί ο κόσμος αν με σκοτώσουν οι φασίστες»
Εναν σχεδόν μήνα πριν στηθεί στο εκτελεστικό απόσπασμα μαζί με τους άλλους συντρόφους του, ο Νίκος Μητσόπουλος θα γράψει στον αδελφό του Κώστα:
«Εν Θεσσαλονίκη τη 14-11-1947
Αγαπητέ αδελφέ μου Κώστα γειά σου,
Υγείαν έχω και εγώ αυτό ποθώ για σας. Κώστα, χθες ήρθε η Κατίνα και μου είπε να σου γράψω δύο λέξεις για να πιστέψεις ότι είμαι καλά και μάλιστα μου έφερε και το γράμμα το οποίο έστειλες και τους γράφεις να σου γράψω όταν περάσω από το δικαστήριο για να μάθεις, γιατί στεναχωριέσαι.
Κωστή, θα σου γράψω δύο λέξεις αλλά δεν πρέπει να στεναχωρηθείς, διότι ο αγώνας έχει και πολλές θυσίες και γιατί δεν πρέπει να στεναχωργιόμαστε καθόλου. Θάρρος πρέπει να έχουμε και μένα κι’ αν σκοτώσουν οι φασίστες δεν θα πει πως θα χαθεί ο κόσμος.
Αλλο δεν έχω να σου γράψω.
Γειά σου
Ο αδελφός σου».
Η βεβαιότητα του Κώστα Μητσόπουλου για τον τόπο εκτέλεσης
Από πού όμως αντλούσε τη βεβαιότητα ο Κώστας Μητσόπουλος ότι το σημείο όπου επέμενε να στηθεί το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης ήταν και ο κρανίου τόπος όπου κατά τον Εμφύλιο τα βόλια του εκτελεστικού αποσπάσματος θέρισαν τον αδελφό του και τους άλλους αγωνιστές; Tι είχε συμβεί;
Ο πρόεδρος του παραρτήματος Συκεών της ΠΕΑΕΑ είχε πληροφορηθεί τον ακριβή τόπο της εκτέλεσης του αδελφού του από τον ιερέα που είχε παραστεί στη μακάβρια τελετή για να ψάλει μετά την εκτέλεση το «ανάπαυσον ο Θεός τον δούλον σου και κατάταξον αυτόν εν Παραδείσω».
Μάλιστα, σύμφωνα με τα όσα εξιστορούσε ο Μητσόπουλος, στην περιοχή όπου στήθηκε το Μνημείο πρέπει να είχε εκτελεστεί και ο πρωτομάρτυρας της ειρήνης, Νίκος Νικηφορίδης, στις 5 Μαρτίου 1951, επειδή συγκέντρωνε υπογραφές υπέρ του πυρηνικού αφοπλισμού. Γι’ αυτό και στα εγκαίνια του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών ήταν παρούσες οι δύο αδελφές του, Ζωζώ και Ολια Νικηφορίδη, οι οποίες δυστυχώς δεν βρίσκονται σήμερα στη ζωή. Εκτενής αναφορά για το θέμα αυτό υπάρχει στο βιβλίο μου «Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης» που κυκλοφόρησε αυτές τις μέρες από τις εκδόσεις «Ιανός».
Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης, που βρίσκεται σε σχετικά μικρή απόσταση από το Επταπύργιο, ανεγέρθηκε το 1997 με πρωτοβουλία του παραρτήματος Συκεών της Πανελλήνιας Ενωσης Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης (ΠΕΑΕΑ), την οικονομική συνεισφορά των αντιστασιακών, αλλά και των μελών του ΚΚΕ στην περιοχή, καθώς και με τη βοήθεια του σημερινού και τότε δημάρχου Νεάπολης – Συκεών, Σίμου Δανιηλίδη.
Το μνημείο είναι αφιερωμένο στη μνήμη των λαϊκών αγωνιστών του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ που έπεσαν στον αγώνα κατά των κατακτητών ή εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς στα μαύρα χρόνια της Ναζιστικής Κατοχής καθώς και από τις μετακατοχικές κυβερνήσεις, τα «πέτρινα χρόνια» του Εμφυλίου πολέμου. Στη βάση του μνημείου, που δείχνει μια μάνα να κρατάει στα χέρια το νεκρό παιδί της, είναι χαραγμένο ένα μικρό απόσπασμα από το ποιητικό έργο του Γιάννη Ρίτσου «Οι γειτονιές του κόσμου»:
«…Να λείπεις δεν είναι τίποτα
να λείπεις αν έχεις λείψει για ό,τι πρέπει
θάσαι για πάντα μέσα σ’ όλα εκείνα
που γιαυτά έχεις λείψει
θάσαι για πάντα μέσα στον κόσμο…»
Με μπουλντόζα η καταστροφή του νεκροταφείου των τουφεκισμένων
O συγγραφέας Ηλίας Πετρόπουλος, που νεαρός τότε είχε επισκεφθεί αρκετές φορές τον χώρο όπου κροτάλιζαν τα όπλα του εκτελεστικού αποσπάσματος και θάβονταν επιτόπου οι εκτελεσμένοι, θα γράψει τον Μάιο του 1988 από το Παρίσι όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια της ζωής του:
«Οι εκτελέσεις γινόντουσαν πίσω από το Γεντί Κουλέ. Τα πτώματα τα έθαβαν επιτόπου. Εκείνη την εποχή πίσω από το Γεντί Κουλέ ήταν μια απέραντη ερημιά. (…) Η επιφάνεια της κακοτράχαλης γης (της γεμάτης μπάζα από κάποιο παλιό βαρόσι) σχημάτιζε πολλές-πολλές καμπουρίτσες: ήσανε οι τάφοι των τουφεκισμένων. Αυτοί οι τάφοι δεν είχανε μήτε πλάκα, μήτε σταυρό, μήτε τίποτα. Η κάθε μάνα ήξερε τον τάφο του παιδιού της από ένα μικρό σημάδι (παλουκάκι, τούβλο, κονσερβοκούτι κ.λπ.). Κάπου-κάπου ερχότανε στο επισήμως ανύπαρκτο νεκροταφείο των τουφεκισμένων μια χαροκαμένη και σιγόκλαιγε, ενώ από την πίσω σκοπιά της φυλακής ο χωροφύλακας κοίταγε με περιέργεια.
Αυτή ήταν η κατάσταση στο νεκροταφειάκι από το καλοκαίρι του 1949, που κάπως κοπάσανε οι τουφεκισμοί, μέχρι τη νίκη του Πλαστήρα. Με την κυβέρνηση Πλαστήρα οι μανάδες ξεθάρρεψαν και έχτισαν μέσα σε χρόνο ρεκόρ, όλους τους τάφους. Αυτήν τη φορά ο τυχόν επισκέπτης βρισκότανε μπροστά σ’ ένα πραγματικό νεκροταφείο.
Μόλις όμως έπεσε ο Πλαστήρας, ο διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού (το γουρούνι) έστειλε την μπουλντόζα που κατέστρεψε δια παντός το σεπτό νεκροταφείο των τουφεκισμένων κομμουνιστών. Και σαν να μην έφτανε αυτό, διέταξε (το ίδιο γουρούνι) να σπείρουν πάνω στους τάφους κριθάρι».
Κατά μία άλλη εκδοχή που διατύπωσε ο τοπικός ερευνητής Κώστας Νίγδελης, στο βιβλίο του «Συκιές, η εκτός των τειχών Ανω Πόλη», δεν υπήρξε ποτέ προσδιορισμένος, ακριβής χώρος εκτελέσεων, αλλά επρόκειτο για μια μεγάλη σε έκταση περιοχή που περικλείεται στο τετράγωνο των οδών Επταπυργίου, Aνθέων, Βερμίου και Ρέμματος.
«Εκεί στις διάφορες ρεματιές των μικρών λόφων στους πρόποδες του Καρά-Τεπέ, γίνονταν οι εκτελέσεις. Και ίσως γι’ αυτόν τον λόγο το μνημείο της Εθνικής Αντίστασης βρίσκεται περίπου στο κέντρο της όλης έκτασης»..
*
11 Απριλίου 2025
Γυναίκες της Θεσσαλονίκης στο εκτελεστικό απόσπασμα
Εκατοντάδες έδωσαν την ίδια τους τη ζωή στις μάχες που έγιναν στις πόλεις και τα βουνά για την αποτίναξη της ναζιστικής κατοχής.
Δεκάδες χιλιάδες γυναίκες στρατεύθηκαν στα 3,5 χρόνια της σκλαβιάς 1941-1944 στο υπέροχο κίνημα της Εθνικής Αντίστασης. Εκατοντάδες έδωσαν την ίδια τους τη ζωή στις μάχες που έγιναν στις πόλεις και τα βουνά για την αποτίναξη της ναζιστικής κατοχής. Πάνω από 50 γυναίκες μόνο στην πόλη της Θεσσαλονίκης στήθηκαν στο εκτελεστικό απόσπασμα από τους Γερμανούς ή κατακρεουργήθηκαν από τους ταγματασφαλίτες συνεργάτες τους.
Αποτίοντας τον οφειλόμενο φόρο τιμής στη μνήμη τους, δημοσιεύουμε στο τέλος έναν αρκετά ολοκληρωμένο πιστεύουμε, κατάλογο με τα ονόματά τους.
Η συμβολή στον αγώνα
Ουσιαστική, ήταν η συμβολή των γυναικών στον αντιφασιστικό αγώνα του ελληνικού λαού κατά των χιτλερικών επιδρομέων. Το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΑΜ) που αποτέλεσε τον βασικό κορμό της Αντίστασης, αμέσως μετά την ίδρυσή του, στις πρώτες του κιόλας διακηρύξεις βροντοφώναξε το σεβασμό του στα δικαιώματα των γυναικών και τις καλούσε στον αγώνα για την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση.
Όπως χαρακτηριστικά έγραφε η Μέλπω Αξιώτη στο εμπνευσμένο βιβλίο της Ελληνίδες Φρουροί της Ελλάδας: «Στην αντιφασιστική πάλη ενάντια στην ξενική κατοχή, ξεπηδά ένας νέος παράγοντας, πρώτη φορά τόσο σημαντικός και τόσο μαζικός στην ιστορία των ελληνικών αγώνων. Είναι η γυναικεία συμβολή. Επί 4 χρόνια η Ελληνίδα έδωσε στον αγώνα αυτόν τα πάντα. Θυσίασε επάγγελμα, υπάρχοντα, υγεία, τα παιδιά της και τη ζωή της. Κορίτσια του θρανίου μέσα στα ιδανικά της ΕΠΟΝ, αγρότισσες, γιαγιάδες κάτω από τα συνθήματα του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, κατάφεραν απίστευτα πράγματα».
Και πράγματι. Η Ελληνίδα, οργάνωσε ολόκληρους τομείς του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα και σε πολλές δραστηριότητες, κυριαρχούσαν η γυναικεία δράση και πρωτοβουλία.
Οι απαιτήσεις της αντίστασης
Οι απαιτήσεις της αντίστασης ενάντια στους κατακτητές και τους ελληνόφωνους συνεργάτες τους, ήταν αδυσώπητες. Όποιος αποφάσιζε να αγωνιστεί, έπρεπε να μπει στη μάχη με όλες του τις δυνάμεις. Να υπολογίζει ότι οποιαδήποτε στιγμή θα μπορούσε να δώσει και τη ζωή του για την αποτίναξη της ναζιστικής σκλαβιάς. Υπήρχαν στιγμές που τα ζητήματα και οι ανάγκες του αγώνα απαιτούσαν τολμηρές πρωτοβουλίες.
Η γυναίκα που είχε κάποια υπεύθυνη θέση στο κίνημα, έπρεπε να αντιμετωπίζει μόνη της τα ζητήματα, κάτι που την έκανε να στηρίζεται στις δικές της δυνάμεις. Κάθε επιτυχής αντιμετώπιση των ζητημάτων που προέκυπταν, μεγάλωνε την αυτοπεποίθηση της γυναίκας, την απελευθέρωνε για να ξεδιπλώσει τις ικανότητές της.
Το συγκλονιστικό είναι ότι γυναίκες από συντηρητικά σπίτια και οικογένειες, αψηφώντας προκαταλήψεις και ιδεοληψίες, μπήκαν δυναμικά στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα, πάλεψαν και θυσιάστηκαν για την ιερή υπόθεση της λευτεριάς.
Η Ελληνίδα ήταν έτοιμη, καθώς το «αδύνατο» φύλλο είχε δυναμώσει μέσα στον τιτάνιο αγώνα.
Απ’ άκρη σ’ άκρη σε όλη τη χώρα, στις πόλεις και τα χωριά, η γυναίκα δίνει δυναμικά το παρόν: Στον κάμπο δίνει τη «μάχη της Σοδιάς». Στην πόλη αγωνίζεται κατά της πείνας. Γυναίκες οργανώνουν τα συσσίτια, στέκονται επικεφαλής του αγώνα για το ψωμί, τα φάρμακα για τους αρρώστους, το σαπούνι για την ψείρα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι από τα 3,5 εκατομμύρια μέλη της «Εθνικής Αλληλεγγύης», τα περισσότερα ήταν γυναίκες.
Οι αγωνίστριες για την απελευθέρωση, δεν διστάζουν να θυσιαστούν για την πατρίδα. Η ηρωίδα Κούλα Σουλιώτη εκτελείται στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά» της Θεσσαλονίκης γιατί αρνείται την πρόταση των Βουλγάρων φασιστών να αλλάξει εθνικότητα.
Η αντίσταση των γυναικών στη Μακεδονία
Στη Μακεδονία που βρισκόταν υπό διπλή κατοχή, Γερμανών και Βουλγάρων φασιστών, η γυναίκα δε μένει πίσω. Στο κάλεσμα του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ για αντίσταση κατά του κατακτητή, οι γυναίκες της Βόρειας Ελλάδας δίνουν το δικό τους αγωνιστικό παρόν.
Η περιοχή της Θεσσαλονίκης, με το βάρος που έχει, αποκτά ιδιαίτερη σημασία για τον κατακτητή. Μα και ο υπόδουλος λαός μας απαντάει με την ίδια βαρύτητα. Και οι γυναίκες της Θεσσαλονίκης μπαίνουν στον αγώνα με πάθος και πείσμα.
Η ηρωίδα Κούλα Ελευθεριάδου στεφανώνει το άγαλμα του Βότση, στη μαχητική διαδήλωση της ΕΠΟΝ την 25η Μαρτίου, μπροστά στα έκπληκτα μάτια των κατακτητών και των ντόπιων συνεργατών τους.
ΟΙ γειτονιές, το κάθε σπίτι, γίνεται εστία αντίστασης. Το Κουλέ-Καφέ, η Ξηροκρήνη, η Καλλιθέα και η Βάρνα, τα στενά του Τσιναριού, τα χαμόσπιτα της Τούμπας, οι γειτονιές της Καλαμαριάς αλλά και τα χωριά της υπαίθρου Θεσσαλονίκης πάλλονται από τον Εθνικό ξεσηκωμό κατά του κατακτητή και των ντόπιων συνεργατών του.
Εκατοντάδες γυναίκες συλλαμβάνονται, βασανίζονται, εκτελούνται. Οι γυναίκες του Χορτιάτη γίνονται Ολοκαύτωμα στο μένος του κατακτητή. Και όμως, κάτω από το τσεμπέρι, μέσα στο κουβάρι, στο ζεμπίλι και με κάθε τρόπο, οι γυναίκες μεταφέρουν τα μηνύματα του αγώνα. Με το θρυλικό χωνί, η νεαρή επονίτισσα από τα Κάστρα του Γεντί-Κουλέ αντιλαλεί το σάλπισμα της λευτεριάς.
Ο εχθρός, ξένος και ντόπιος, χτυπάει όπου μπορεί, όπου βρει. Γυναίκες φυλακίζονται, βασανίζονται με τον πιο φριχτό τρόπο, εκτελούνται.
Αμέτρητα τα θύματα του αγώνα. Ανάμεσά στις γυναίκες, μάνες με μικρά παιδιά, νέες κοπέλες σαν το κρύο το νερό, εργάτριες, δασκάλες, γυναίκες του χωριού και της συνοικίας.
Χαρακτηριστικές οι απαντήσεις τους στους χιτλερικούς κατακτητές:
-«Αγαπώ την πατρίδα μου…»
-«Αγωνίζομαι για τη λευτεριά και ένα καλύτερο αύριο…»
Η θυσία της ηρωίδας Κούλας Σουλιώτη
Ζωντανές οι μορφές των γυναικών που πέρασαν στο Πάνθεο των ηρώων, με πιο χαρακτηριστική την περίπτωση της 32χρονης ηρωίδας Κούλας Σουλιώτη. Είχε εξοριστεί από τη δικτατορία Μεταξά στον Άη-Στράτη, μαζί με το μονάκριβο 9χρονο αγοράκι της, τον Γιαννάκη. Το 1942 η φρουρά του στρατοπέδου εξορίστων, την παραδίδει στους Γερμανούς, οι οποίοι τη μεταφέρουν στο στρατόπεδο «Παύλου Μελά».
Όταν κάποια στιγμή χρειάζεται να νοσηλευθεί ως φυματική στο Δημοτικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, οι Γερμανοί την παραδίνουν στα χέρια του αιμοσταγούς ταγματασφαλίτη Δάγκουλα, μαζί με πολλούς Εβραίους. Τα ανθρωπόμορφα τέρατα του Δάγκουλα τους ξεγυμνώνουν, τους ληστεύουν και στη συνέχεια τους εκτελούν όλους μαζί στις 9 Σεπτεμβρίου 1944, στο Γαλλικό ποταμό.
Λίγο πριν την εκτέλεση η Κούλα Σουλιώτη θα προλάβει να γράψει στον μονάκριβο Γιαννάκη της:
«Σ’ αφήνω γεια γιόκα μου για πάντα. Μη λυπηθείς για το χαμό των γονιών σου, παιδί μου, τράβα το δρόμο σου χωρίς δισταγμούς, Έτσι ταιριάζει σε σένα να κάνεις. Όταν λεβέντη μου διαβάσεις αυτές τις λίγες γραμμούλες της μανούλας σου, δεν θα υπάρχω στη ζωή. Μη σε φοβίζει όμως αυτό….. Συνέχισε λεβέντη μου και συμπλήρωσε τα δικά μας κενά. Να η διαθήκη των γονιών σου Γιαννάκη. Φιλώ το μέτωπό σου για τελευταία φορά και έχε γειά για πάντα γιέ μου…»
Τέτοιες και άλλες επώνυμες και ανώνυμες ηρωίδες, έδωσαν οι γενιές της Εθνικής Αντίστασης. Η ιστορία της εποποιίας για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας και την αποτίναξη της τριπλής φασιστικής κατοχής, γράφτηκε με το αίμα τους. Η προσφορά και η θυσία των γυναικών στους αγώνες του λαού μας, ήταν σημαντική. Η απελευθέρωση της χώρας από τη ναζιστική πανούκλα, τον Οκτώβριο του 1944, ήταν καρπός που η ελληνική γη κάρπισε με το αίμα των ηρωίδων και των ηρώων της Αντίστασης.
Ο Δήμος Θεσσαλονίκης, οι άλλοι δήμοι του πολεοδομικού συγκροτήματος, η κοινωνία αυτής της πόλης, έχουν καθήκον και υποχρέωση να στήσουν επιτέλους ένα μνημείο για τις εκτελεσμένες από τους χιτλερικούς κατακτητές γυναίκες της πρωτεύουσας της ελληνικής Μακεδονίας.
Κατάλογος εκτελεσμένων γυναικών της Θεσσαλονίκης
Δημοσιεύουμε στη συνέχεια, με στοιχεία που χρόνια συγκεντρώναμε, έναν πρώτο κατάλογο με τα ονόματα γυναικών που εκτελέστηκαν στη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια της κατοχής από τους ναζί και τους συνεργάτες τους, μαζί με όσα στοιχεία μπορέσαμε να συγκεντρώσουμε γιαυτές:
-Αλεξόγλου Ευγενία. Από το Πεδινό Κιλκίς, μέλος του ΕΑΜ. Εκτελέστηκε από όργανα των κατακτητών στο Περιστέρι Λαγκαδά, επειδή παρότρυνε τους κατοίκους να μην πληρώσουν το φόρο της «Δεκάτης», που είχε επιβάλει η κυβέρνηση των δοσιλόγων.
-Αλφανταρή Λουκία. Κάτοικος Θεσσαλονίκης. Εβραία. Κρατούμενη στου Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα μαζί με 9 ακόμη πατριώτες στις 2 Σεπτεμβρίου 1944.
-Αρβανιτίδου Δέσποινα. Θεσσαλονικιά. Συνελήφθη γιατί έκρυβε στο σπίτι της την Εβραία Λουκία Αλφανταρή και οδηγήθηκε στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα μαζί με 9 ακόμη πατριώτες στις 2 Σεπτεμβρίου 1944.
-Αφουξενίδου Σοφία. Εκτελέστηκε από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες μαζί με τις Αλεξόγλου και Βασιλειάδου
-Βασιλειάδου Αναστασία. Από το Περιστέρι Λαγκαδά. Τουφεκίστηκε από τους Γερμανούς και τους ταγματασφαλίτες μαζί με τις Αλεξόγλου και Αφουξενίδου για το φόρο της «Δεκάτης».
-Βελαλή Μαρία. Στέλεχος του ΕΑΜ. Για την πατριωτική της δράση εκτελέστηκε από τους Γερμανούς στο στρατόπεδο Παύλου Μελά στη διάρκεια της κατοχής.
-Γεωργάκη Σοφία (1927-1944). 17 χρόνων. Βορειοηπειρώτισσα. Αντάρτισσα στα τμήματα των Αλβανών παρτιζάνων. Συνελήφθη από τους Γερμανούς και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε στις 4 Αυγούστου 1944 στον Γαλλικό ποταμό.
-Γιαννακοπούλου Μαρία. Εκτελέστηκε στον Γαλλικό από τα Τάγματα Ασφαλείας στις 25 Ιουλίου 1944.
-Γκάνη Ιουλία. Εκτελέστηκε στον Γαλλικό ποταμό στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 από τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα, μαζί με άλλα 10 άτομα, κυρίως Εβραίους που είχαν γλυτώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή το Ολοκαύτωμα.
-Δημητριάδου Ελένη. Μέλος του ΕΑΜ, υπεύθυνη της «Εθνικής Αλληλεγγύης» του Καβακλί. (Άγιος Αθανάσιος σήμερα) Θεσσαλονίκης. Την εκτέλεσαν οι συμμορίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας στις 25 Ιουλίου 1944, μετά από φρικτά βασανιστήρια, παρόλο που ήταν έγκυος. Το πτώμα της το πέταξαν στη συνέχεια στα χωράφια και το κατασπάραξαν τα σκυλιά.
-Δημητριάδου Πολυξένη (1908-1944). Γεννήθηκε στον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης, διπλωματούχος μαία. Πρόεδρος της αδελφότητας Καβακλί, μέλος της «Εθνικής Αλληλεγγύης». Βασανίστηκε στα μπουντρούμια των κατακτητών και εκτελέστηκε στις όχθες του Γαλλικού ποταμού στις 25 Ιουλίου 1944 μαζί με την Ελένη Δημητριάδου, την Βικτωρία Θυμιόγλου και 17 άλλους πατριώτες.
-Δούκα Γαϊτανούλα (1890-1944). Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Κάτοικος Άνω Τούμπας Θεσσαλονίκης. Στέλεχος της «Εθνικής Αλληλεγγύης», σύνδεσμος με τους κρατούμενους του στρατοπέδου «Παύλου Μελά». Συνελήφθη την Πρωτομαγιά του 1944 από τους ταγματασφαλίτες που την εκτέλεσαν στις 11 Μαίου 1944 μαζί με άλλους 11 πατριώτες κοντά στη Λητή.
-Δούκα Καίτη (1910-1944). Θυγατέρα της Γαϊτανούλας. Τελειόφοιτη της Εμπορικής Σχολής. Οι Γερμανοί τη συνέλαβαν τον Αύγουστο του 1941 και αφού την φυλάκισαν στο στρατόπεδο Παύλου Μελά, την πήραν από εκεί και την εκτέλεσαν στις 8 Ιουλίου 1944, στην τούμπα πίσω από το στρατόπεδο. Φεύγοντας από το στρατόπεδο, ψύχραιμη και περήφανη, φώναζε στους συγκρατουμένους της: «Γειά σας, κουράγιο, συνεχίστε τον αγώνα για μια καλύτερη ζωή, ευτυχισμένη για όλους….».
-Ελευθεριάδου Φωτεινή. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Όμηρος στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε στις 8 Ιουλίου 1944 στην τούμπα πίσω από το στρατόπεδο, μαζί με την Καίτη Δούκα.
-Ηλιάδου Μαρία. Κρατούμενη στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε στο Γαλλικό στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 από τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα, μαζί με άλλα 10 άτομα, κυρίως Εβραίους που είχαν γλυτώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή το Ολοκαύτωμα.
-Θυμιόγλου Βικτωρία (1909-1944). Συνελήφθη τον Ιούνιο του 1944 με την κόρη της στη Θεσσαλονίκη, επειδή προπαγάνδιζαν τις ιδέες του ΕΑΜ. Βασανίστηκε άγρια στα μπουντρούμια των Ες-Ες και της «ελληνικής» Ασφάλειας. Στις 25 Ιουλίου 1944, παραδόθηκε στους ταγματασφαλίτες που την κατακρεούργησαν στις όχθες του Γαλλικού ποταμού μαζί με την Πολυξένη Δημητριάδη και τους Κώστα και Αντώνη Αγιαννίδη.
-Καλπαζίδη Σωτηρία. Δασκάλα, 25 χρόνων. Μέλος του ΚΚΕ. Εκτελέστηκε κάτω από φρικτά βασανιστήρια μέσα στα κρατητήρια της Γκεστάπο στη Θεσσαλονίκη.
-Κανούτι Ροζαλία. Ιταλικής καταγωγής, κάτοικος Θεσσαλονίκης, μέλος της “Εθνικής Αλληλεγγύης”. Εκτελέστηκε στην τούμπα πίσω από το στρατόπεδο Παύλου Μελά στις 11 Μαίου 1944 μαζί με τον Νίνο Κανέτι, ως Εβραίοι, αν και ήταν καθολικοί το θρήσκευμα.
-Κάτη Αλεξάνδρα. Την εκτέλεσαν οι συνεργάτες των ναζί, ταγματασφαλίτες του Πούλου στις 20 Μαϊου 1944 στο Αγγελοχώρι Θεσσαλονίκης.
-Κατσαμπέκη Αικατερίνη (1923-1944). Από τη Θεσσαλονίκη. Φοιτήτρια της Φιλολογίας. Μέλος της ΕΠΟΝ. Εκτελέστηκε στο Γαλλικό ποταμό μαζί με άλλους 15 πατριώτες από την αιμοδιψή ομάδα των ταγματασφαλιτών του Δάγκουλα στις 20 Αυγούστου 1944.
-Κάτσικα Κατίνα. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη το 1944 για τη συμμετοχή της στο ΕΑΜ.
-Κατσικάτσου Μαρία. Από τη Μυτιλήνη, κάτοικος Θεσσαλονίκης. Συνελήφθη στις 23 Απριλίου 1944 μαζί με τους δύο της γιούς Ανδρέα και Νίκο και την κόρη της Ειρήνη για συμμετοχή στο ΕΑΜ, βασανίστηκαν στο κρατητήριο της περιβόητης γερμανικής μονάδας 510 και στην κλινική Βαγιανού. Εκτελέστηκε στις 4 Αυγούστου 1944 στο Γαλλικό ποταμό.
-Κλαδίτου Βασιλεία (1930-1944). Γεννήθηκε και κατοικούσε στην Τούμπα Θεσσαλονίκης. Εκτελέστηκε από συμμορίτες του Δάγκουλα στις 24 Σεπτεμβρίου 1944, μαζί με άλλους έξι τουμπιώτες, κατά την επιδρομή των ταγματασφαλιτών στη συνοικία της Τούμπας. Ήταν ηλικίας μόλις 14 ετών !
-Κοντογιαννίδου Ιουλία (1925-1944). Από τη Θεσσαλονίκη. Φοιτήτρια της Φιλολογίας. Κάτοικος του συνοικισμού Ευαγγελίστριας. Συνελήφθη στις 10 Ιουλίου του 1944 και εκτελέστηκε στο Γαλλικό ποταμό μαζί με τον πατέρα της Νικόλαο και άλλους 15 πατριώτες στις 20 Αυγούστου 1944, από την αιμοδιψή ομάδα των ταγματασφαλιτών του Δάγκουλα, αφού προηγουμένως βασανίστηκε επί ώρες απάνθρωπα. Επικεφαλής των εκτελεστών, ήταν ο υπαρχηγός του Δάγκουλα, Παππάς.
-Κωνσταντινίδου Δέσποινα (1922-1944). Φοιτήτρια Γεωπονίας, κάτοικος της συνοικίας Τούμπα της Θεσσαλονίκης. Εκτελέστηκε με φριχτά βασανιστήρια από τους κατακτητές και τους ταγματασφαλίτες λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 8 Οκτωβρίου 1944.
-Μαράτου-Χρήστου Καλλιόπη (1908-1944). Φυλακίστηκε στο στρατόπεδο Παύλου Μελά μετά την καταδίκη της από το γερμανικό στρατοδικείο σε θάνατο για κατασκοπεία. Εκτελέστηκε στο Γαλλικό ποταμό στις 4 Αυγούστου 1944. Από τον ομαδικό της τάφο ζήτησε από τον εκτελεστή της Κράμερ να την ξαναπυροβολήσει γιατί ήταν ακόμη ζωντανή.
-Μουρουχλιάδου Παρασκευή (1906-1944). Μητέρα πέντε παιδιών, στέλεχος της «Εθνικής Αλληλεγγύης» Καλαμαριάς. Συνελήφθη από τους ταγματασφαλίτες στο «Μπλόκο της Καλαμαριάς», στις 13 Αυγούστου 1944 και εκτελέστηκε μαζί με τον άνδρα της μπροστά στα μάτια των παιδιών τους.
-Μπερμπέρι Φατμέ. Αλβανικής καταγωγής. Κρατούμενη στου Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα μαζί με 9 ακόμη πατριώτες στις 2 Σεπτεμβρίου 1944.
-Μπουτζάλα Μάχη. Από τη Θεσσαλονίκη. Μοδίστρα. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη από τα Τάγματα Ασφαλείας στη διάρκεια της κατοχής, σε απροσδιόριστη ημερομηνία.
-Μυλωνού Βικτωρία. Εκτελέστηκε για την αντιστασιακή της δραστηριότητα με φριχτά βασανιστήρια στη Θεσσαλονίκη το 1944
-Ντονίκη Μαρία. Κρατούμενη στου Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα μαζί με 9 ακόμη πατριώτες στις 2 Σεπτεμβρίου 1944.
-Νώτη Ελένη. Από τη Φλώρινα, κάτοικος Θεσσαλονίκης. Εκτελέστηκε από τα Τάγματα Ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια της κατοχής.
-Παγουρά Άννα. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη από τους κατακτητές στη διάρκεια της κατοχής.
-Παγώνη Λαμπρινή. Κατακρεουργήθηκε από τους συνεργάτες των κατακτητών ταγματασφαλίτες, στις 25 Ιουλίου 1944, στο Γαλλικό ποταμό, για τη συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση.
-Παζούρα Άννα. Εκτελέστηκε στην τούμπα πίσω από το στρατόπεδο Παύλος Μελάς την περίοδο της κατοχής.
-Παπαγιάννη Κατίνα. Την έσφαξαν οι συνεργάτες των Ναζί ταγματασφαλίτες τον Ιούνιο του 1944.
-Παπαδοπούλου Αικατερίνη. Ιατρός. Κάτοικος Θεσσαλονίκης. Εκτελέστηκε στο Γαλλικό στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 από τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα, μαζί με άλλα 10 άτομα, κυρίως Εβραίους που είχαν γλυτώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή το Ολοκαύτωμα.
-Παπαδοπούλου Άννα. Το γένος Σαραφίδου. Γεννήθηκε στο Καρς του Καυκάσου. Ήρθε στην Ελλάδα το 1922. Όλη η οικογένειά της ήταν οργανωμένη στην αριστερά, ο σύζυγός της Φίλιππος Παπαδόπουλος είχε διατελέσει βουλευτής του «Παλλαϊκού Μετώπου». Η ίδια δούλεψε δραστήρια στην Αντίσταση. Προδόθηκε όμως, συνελήφθη το 1943 και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Παύλου Μελά. Πέρασε από γερμανικό στρατοδικείο, καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με τσεκούρι, στην τούμπα πίσω από το στρατόπεδο, στις 26 Ιουλίου 1943.
-Παπαϊωάννου Μαρία. Από τον Άγιο Αθανάσιο Θεσσαλονίκης. Μέλος του ΚΚΕ. Στέλεχος της «Εθνικής Αλληλεγγύης». Εκτελέστηκε από ταγματασφαλίτες συνεργάτες των Γερμανών τον Ιούνιο του 1942
-Παπούλη Ελπινίκη. Από τη Θεσσαλονίκη. Άνευ λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε από τους κατακτητές το 1944.
-Πολίτου Θωμαή (1922-1944). Λίγες μόλις μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, στις 10 Οκτωβρίου 1944, συνελήφθη από Γερμανούς και ταγματασφαλίτες για τη συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση και μεταφέρθηκε στις Συκιές, όπου και εκτελέστηκε.
-Πολυχρονίδου Μαρία (1899-1944). Από το Δροσάτο Κιλκίς. Αγρότισσα, μέλος του ΕΑΜ. Ταγματασφαλίτες την εκτέλεσαν στη διάρκεια φρικτών βασανιστηρίων, δέρνοντάς την για πολλές ώρες στο Περιστέρι Λαγκαδά Θεσσαλονίκης, για να αποκαλύψει συναγωνιστές της.
-Ραπτούδη Σοφία (1920-1944). Ταγματασφαλίτες εισέβαλαν στο σπίτι της, στη Θεσσαλονίκη, στις 29 Ιουλίου 1944, όταν πληροφορήθηκαν για την αντιστασιακή της δραστηριότητα και την εκτέλεσαν επιτόπου.
-Σάλβα Στέλλα. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη από τους κατακτητές το 1944.
-Σαρβάνη Πηγή. Από τη Θεσσαλονίκη. Συνελήφθη το Μάϊο του 1944 από τους Γερμανούς για κατοχή πολυγράφου, βασανίστηκε και κλείστηκε στις φυλακές του στρατοπέδου Παύλου Μελά. Εκτελέστηκε από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα μαζί με 9 ακόμη πατριώτες στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 μάλλον στο Γαλλικό ποταμό.
-Σουλιώτη Κούλα (1912-1944). Από τον Ίασμο Ροδόπης. Για τη δράση της στις γραμμές του προοδευτικού κινήματος, φυλακίστηκε και εξορίστηκε από τη δικτατορία Μεταξά, μαζί με το παιδί της. Το 1942 μεταφέρεται από την εξορία στη Θεσσαλονίκη και παραδίνεται μαζί με το εννιάχρονο τότε αγοράκι της στους Γερμανούς που την κλείνουν στο στρατόπεδο «Παύλος Μελάς». Φυματική, την παίρνουν οι Γερμανοί από το Δημοτικό Νοσοκομείο, όπου νοσηλευόταν και την παραδίδουν στους συμμορίτες του Δάγκουλα, μαζί με άλλους δέκα πατριώτες. Οι κακούργοι τους μεταφέρουν στον Γαλλικό, κι εκεί τους ξεγυμνώνουν, τους ληστεύουν και τους εκτελούν όλους μαζί στις 9 Σεπτεμβρίου 1944. Λίγο πριν εκτελεστεί η Σουλιώτη, έγραψε στο μονάκριβο γιό της Γιαννάκη: «…Μη λυπηθείς για το χαμό των γονιών σου παιδί μου, τράβα το δρόμο σου χωρίς δισταγμούς».
-Τζιούμα Θωμαή. Από τη Θεσσαλονίκη. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη από τους συμμορίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας στις 28 Σεπτεμβρίου 1944.
-Τσαλακώστα Ερμιόνη. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε από τους συμμορίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη το 1944, σε απροσδιόριστη ημερομηνία.
-Τσίρου Καλλιόπη (1925-1944). Από τη Θεσσαλονίκη. Κλωστουφαντουργός. Εκτελέστηκε στη Θεσσαλονίκη στις 11 Μαίου 1944 από τους ταγματασφαλίτες τουυ Δάγκουλα, από τους οποιους συνελήφθη όταν πήγε στο νεκροτομείο για να αναγννωρίσει το πτώμα του αδελφού της Παναγιώτη που είχε δολοφονηθεί την προηγούμενη ημέρα. Τα πτώματα της νεαρής Καλλιόπης και άλλων δύο φίλων του αδελφού της που τη συνόδευαν στο νεκροτομείο, βρέθηκαν στα Λαδάδικα το βράδυ της ίδιας ημέρας.
-Υψηλάντη-Καλαϊντζή Βίκα (1906-1944). Δημοσιογράφος-λογοτέχνης. Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1906 και ήταν κόρη του γνωστού δικηγόρου Καλαϊτζή.. Στέλεχος της οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη». Συνελήφθη από τους ταγματασφαλίτες του Δάγκουλα στη Θεσσαλονίκη και εκτελέστηκε στις 26 Αυγούστου 1944 με φριχτά βασανιστήρια μαζί με 17 άλλους αγωνιστές της αντίστασης.
-Φράγκου Ρεβέκκα. Κάτοικος Θεσσαλονίκης. Εβραία. Εκτελέστηκε στο Γαλλικό στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 από τα Τάγματα Ασφαλείας του Δάγκουλα, μαζί με άλλα 10 άτομα, κυρίως Εβραίους που είχαν γλυτώσει μέχρι εκείνη τη στιγμή το Ολοκαύτωμα.
-Ψωρούλη Φωτεινή. Αγνώστων λοιπών στοιχείων. Εκτελέστηκε από τους συμμορίτες των Ταγμάτων Ασφαλείας στη Θεσσαλονίκη το 1944, σε απροσδιόριστη ημερομηνία.
ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ. Οι αγώνες και η θυσία τους θα παραδειγματίζουν τις νέες γενιές.
*
13 Απριλίου 2025
Θεσσαλονίκη: Ταυτότητα αναζητούν οι σκελετοί των εκτελεσμένων του Γεντί Κουλέ
Ένα σημείο που ήταν τόπος εκτέλεσης εκατοντάδων κομμουνιστών την περίοδο 1946-1949.
Σκελετοί εκτελεσμένων του Εμφυλίου πολέμου, δεν βρίσκονται για πρώτη φορά στην κοντινή προς το Επταπύργιο περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης Συκεών Θεσσαλονίκης όπου πρόσφατα εντοπίστηκαν τέσσερις ομαδικοί τάφοι με τα οστά 33 θυμάτων της μισαλλοδοξίας και του Εμφύλιου σπαραγμού. Ένα σημείο που ήταν τόπος εκτέλεσης εκατοντάδων κομμουνιστών την περίοδο 1946-1949, αλλά και μετά, μέχρι το 1955 που συνεχίζονταν να λειτουργούν τα εκτελεστικά αποσπάσματα.
Σύμφωνα με τον σχεδόν πλήρη κατάλογο εκτελεσμένων πολιτικών κρατουμένων από τις φυλακές Επταπυργίου, που δημοσιεύεται για πρώτη φορά στο νέο βιβλίο μου “Γεντί Κουλέ, η Βαστίλη της Θεσσαλονίκης”, εκτελέστηκαν εκεί στα μαύρα χρόνια του εμφύλιου σπαραγμού περίπου 400 κομμουνιστές και άλλοι πατριώτες, με βάση αποφάσεις του έκτακτου στρατοδικείου Θεσσαλονίκης το οποίο με συνοπτικές διαδικασίες έστελνε στο απόσπασμα και κατά συνέπεια στο θάνατο αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης αλλά και των κοινωνικών αγώνων με την συνήθη κατηγορία της “ανταρσίας” ή της “απόπειρας διάδοσης ανατρεπτικών ιδεών”..
Γυμνοί και ξυπόλητοι
Η περιοχή που περικλείεται μεταξύ των οδών Κανάρη-Σολωμού και Μιαούλη είχε μεταβληθεί σε κρανίου τόπο, καθώς εκεί τα εκτελεστικά αποσπάσματα δούλευαν ασταμάτητα ενώ στη συνέχεια τα πτώματα των εκτελεσμένων τοποθετούνταν σε μεγάλους λάκκους που είχαν ανοίξει προηγουμένως με κασμάδες και φτυάρια ποινικοί κρατούμενοι. Οι οποίοι, ως ανταμοιβή για τις υπηρεσίες που πρόσφεραν, είχαν το ελεύθερο να αποσπούν από τους εκτελεσμένους τα ρούχα και τα παπούτσια τους, εφόσον ήταν σε καλή κατάσταση, τα οποία στη συνέχεια πωλούσαν στους συγκρατουμένους τους ποινικούς.
Εκείνη την περίοδο, η έκταση όπου γίνονταν οι τυφεκισμοί, ήταν εντελώς ακατοίκητη. Όμως, όταν μετά την δεκαετία του ’60 άρχισε να παρατηρείται ένας οικοδομικός οργασμός στην περιοχή, κατά την εκσκαφή των θεμελίων για την ανέγερση των οικοδομών- σύμφωνα με τις μαρτυρίες περίοικων- σε πολλές περιπτώσεις, βρίσκονταν σκελετοί και κρανία εκτελεσμένων. Δυστυχώς τα ευρήματα απομακρύνονταν αμέσως από τους εργολάβους, χωρίς ενημέρωση της αστυνομίας και της αρχαιολογικής υπηρεσίας όπως όφειλαν, για να μην καθυστερήσουν οι εργασίες αποπεράτωσης της οικοδομής..
Τα μακάβρια ευρήματα ήρθαν στην επιφάνεια στη διάρκεια εργασιών που γίνονται από συνεργεία του Δήμου Νεάπολης-Συκεών στην περιοχή του μνημείου Εθνικής Αντίστασης, στη συμβολή των οδών Κανάρη, Σολωμού και Μιαούλη, στις Συκιές, για την ανάπλαση του περιβάλλοντα χώρου..
Ο χώρος στο συγκεκριμένο σημείο, που ήταν ακατοίκητο μέχρι τη δεκαετία του 1960, είχε μεταβληθεί κυριολεκτικά σε «κρανίου τόπο», καθώς εκεί τα εκτελεστικά αποσπάσματα «θέριζαν» τους μελλοθάνατους που είχαν καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών.
Μετά την ομοβροντία που έριχναν οι άνδρες του εκτελεστικού αποσπάσματος και τη χαριστική βολή που τους έδινε ο επικεφαλής αξιωματικούς, τα πτώματα, χωρίς φέρετρο και κάποια θρησκευτική απόδοση τιμών στους νεκρούς, απρέπεια που από την αρχαιότητα ακόμη αποτελεί ύψιστη ύβρη, ρίχνονταν σε ομαδικούς τάφους, στοιβαγμένα το ένα πάνω στο άλλο και σκεπάζονταν με χώμα, χωρίς κανείς να γνωρίζει ποιος έχει ταφεί και που.
Ο πρώτος ομαδικός τάφος με δύο σκελετούς βρέθηκε τις παραμονές των Χριστουγέννων 2024 κατά τη διάρκεια της ανάπλασης του χώρου, ένα έργο που χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ. Μετά από αυτό το εύρημα, ο δήμαρχος Νεάπολης-Συκεών Σίμος Δανιηλίδης έδωσε εντολή στο συνεργείο να ερευνήσει προσεκτικά μήπως εντοπίσει και νέα σχετικά ευρήματα. Και πράγματι, ανακαλύφθηκαν άλλοι τέσσερις ομαδικοί τάφοι, με συνέπεια ο αριθμός των σκελετών που εντοπίστηκαν να ανέλθει στους 33. Κάποια από τα κρανία των εκτελεσμένων έφεραν μια οπή στον κρόταφο, που δείχνει ότι είχαν δεχτεί χαριστική βολή από τον επικεφαλής του εκτελεστικού αποσπάσματος.
Από την εξέταση των οδοντοστοιχιών, προκύπτει ότι οι περισσότεροι από τους εκτελεσμένους ήταν νεαρά άτομα ηλικίας 18 έως 25 ετών. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι στην περιοχή εκείνη είχαν εκτελεστεί στις 6 Απριλίου 1948 η 17χρονη μαθήτρια Εύα Κουρουζίδου και δέκα μήνες αργότερα, στις 10 Δεκεμβρίου 1948 η επίσης 17χρονη μαθήτρια Ευπραξία Νικολαίδου, φορώντας και οι δύο τη μαθητική ποδιά, με την κατηγορία ότι ήταν μέλη της προσκείμενης στο ΚΚΕ οργάνωσης «Εθνική Αλληλεγγύη» που λειτουργούσε ακόμη από την περίοδο της κατοχής, συγκεντρώνοντας τρόφιμα και χρήματα για τους ανήμπορους και τις οικογένειες των φυλακισμένων και εξόριστων.
Το δημοτικό συνεργείο συνεχίζει τις προσπάθειες εντοπισμού και άλλων ομαδικών τάφων, ενώ οι περισσότεροι από τους σκελετούς έχουν παραδοθεί στην Διεύθυνση Εγκληματολογικών Ερευνών της Αστυνομίας για έλεγχο και προσδιορισμό της ηλικίας και του χρόνου εκτέλεσης. Όμως ο δήμαρχος κ. Δανιηλίδης έχει ζητήσει την επιστροφή των σκελετών έτσι ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση οι συγγενείς και απόγονοι των εκτελεσμένων για έλεγχο και διασταύρωση DNA, καθώς επίσης και η ανέγερση μνημείου στο σημείο που βρέθηκαν τα οστά. Ήδη, τις τελευταίες ημέρες, συγγενείς εκτελεσμένων επισκέπτονται σχεδόν καθημερινά το χώρο και μέχρι στιγμής περισσότεροι από 100 συγγενείς εκτελεσμένων, εκδήλωσαν την απόφαση να υποβληθούν σε έλεγχο DNA μήπως τα οστά που βρέθηκαν ανήκουν σε δικούς τους ανθρώπους, ώστε να μπορέσουν, έστω μετά από οκτώ δεκαετίες, να τους τιμήσουν μεταθανάτια..
*
26 Απριλίου 2025
Θεσσαλονίκη: «Δεν συνιστούν αρχαιολογικό εύρημα» για τη Μενδώνη οι ομαδικοί τάφοι του Γεντί Κουλέ
Τι απάντησε η υπουργός Πολιτισμού σε σχετική κοινοβουλευτική ερώτηση
Τον εξωφρενικό ισχυρισμό ότι το υπουργείο Πολιτισμού δεν μπορεί να ασχοληθεί με τους ομαδικούς τάφους, με τους 34 σκελετούς εκτελεσμένων του Εμφυλίου, που εντοπίστηκαν πίσω από το Γεντί Κουλέ Θεσσαλονίκης, καθώς το γεγονός «δεν συνιστά αρχαιολογικό εύρημα», διατύπωσε η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη απαντώντας σε κοινοβουλευτική ερώτηση. Απάντηση την οποία η βουλευτής Χαλκιδικής Κυριακή Μάλαμα χαρακτηρίζει ως «μνημειώδη γραφειοκρατική αποστασιοποίηση».
Σε συνέχεια της ερώτησης της Κυριακής Μάλαμα, μετά από την συγκλονιστική αποκάλυψη των ομαδικών τάφων εκτελεσμένων στο Επταπύργιο της Θεσσαλονίκης, η Υπουργός Πολιτισμού αρνείται να αναλάβει πρωτοβουλίες ανάδειξης της επώδυνης ιστορίας του ιστορικού αυτού τόπου.
Σε μία απάντηση μνημειώδους γραφειοκρατικής αποστασιοποίησης η κυρία Μενδώνη αναφέρει συγκεκριμένα ότι “δεν εντοπίστηκαν νεότερα στρώματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος παρά μόνο ομαδικοί τάφοι με 34 νεκρούς, οι οποίοι ανήκουν σε ταφές νεοτέρων χρόνων (20ου αι.) και ως εκ τούτου δεν συνιστούν αρχαιολογικό εύρημα”.
Όπως σχολιάζει η βουλευτής Χαλκιδικής του «Κινήματος Δημοκρατίας», Κυριακή Μάλαμα: «Λυπούμαστε που το Υπουργείο Πολιτισμού αντιλαμβάνεται τον ρόλο του με τέτοιο τρόπο, εμείς πιστεύουμε ότι η επίσημη Πολιτεία, μέσω του Υπουργείου Πολιτισμού είναι αρμόδια για την ανάδειξη της ιστορία των εκτελέσεων στο Επταπύργιο, για την δημιουργία μνημείου στο σημείο των ομαδικών τάφων και για την δημιουργία δημοσίου φακέλου τεκμηρίωσης, ώστε να είναι γνωστή σε όλους η ιστορία των έκτακτων στρατοδικείων, ο απάνθρωπος τρόπος των εκτελέσεων, ο τρόπος που λειτούργησε το κράτος για δεκαετίες και βέβαια για να αποκατασταθεί η μνήμη των εκτελεσθέντων ανθρώπων, που αγωνίστηκα για την ελευθερία».
#TAGS : Γεντί Κουλέ – Λίνα Μενδώνη – τάφος – αρχαιολογικά ευρήματα – Επταπύργιο – Συκιές – εκδήλωση μνήμης – εκτελέσεις – εκτέλεση – σκελετός
**Πηγή: Parallaxi – Σπύρος Κουζινόπουλος
*
*
Διαβάστε επίσης…
*
About Author
